De vier Edele Waarheden

Cattari Ariya Sacca

Inhoudsopgave

Inleiding

Een ontdekking van de realiteit

Concentreer je op de oorspronkelijke Leer

De Edele Waarheid van lijden

De Edele Waarheid van de oorzaak van lijden

De Edele Waarheid van de opheffing van lijden

De Edele Waarheid van het Pad dat leidt naar de opheffing van lijden

Verwijzingen

De basis toespraken

Kernzaken

Meer details van de vier Edele Waarheden

Extra aanbevelingen

Inleiding

De vier Edele Waarheden vormen het fundament van de Leer van de Boeddha: het bestaan van lijden, de oorzaak van lijden, de opheffing van lijden, en het Pad dat leidt naar de opheffing van lijden. De meesten onder ons kennen dit raamwerk in grove lijnen wel, maar hoe zit het met de subtiele details? En voor zover details worden onderwezen, worden deze dan in hun zuivere vorm weergegeven?

Op deze pagina is in eenvoudige bewoordingen de essentie van de Edele Waarheden uitgelegd. Door de gehele website heen worden de fijne details blootgelegd en toegevoegd, ondersteund door de woorden van de Boeddha zelf. Regelrecht tot in de diepste kern van de Leer, de Dhamma, zodat die begrepen kan worden zoals die werkelijk is.

Een ontdekking van de realiteit

In het kort heeft de Boeddha ons twee dingen geleerd: dat er lijden is en dat er een ophouden van dat lijden is. De gehele Leer (de Dhamma) echter, is gebaseerd op de vier Edele Waarheden. Deze waarheden worden edel genoemd omdat het universele waarheden zijn. Ze gelden voor alle wezens, ongeacht status, afkomst, rijk of arm. De eerste drie Edele Waarheden zijn de doctrine van de Boeddha. Echter, de Boeddha wist uit eigen ervaring dat zonder de juiste training geen bevrijding van lijden mogelijk is. Daarom is hij de enige religieuze leraar die een trainingssysteem heeft opgezet. Dit trainingssysteem is de vierde Edele Waarheid die wordt vertegenwoordigd door het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga).

'Sacca' — van Cattari Ariya Sacca (vier Edele Waarheden) — is de Pali term voor realiteit, hetgeen de realiteit betekent waar tot de Boeddha ontwaakt is, welke anders is dan de gewone (lokiya) en daarom edel is, buitengewoon (lokuttara) is. In zijn verlichting heeft de Boeddha 'de dingen gezien zoals ze werkelijk zijn'. Dit komt neer op het met doordringend inzicht (pativedha) de drie kenmerken zien en begrijpen (zie yathabhuta). Hij is daartoe ontwaakt, d.w.z. dat hij een ontdekking (passe) heeft gedaan. Boeddhisme is daarom geen verzinsel, maar een ontdekking.

Er zijn meerdere Boeddha's in de wereld verschenen die allemaal opnieuw dezelfde vier Edele Waarheden herontdekten nadat de Dhamma uit de wereld verdwenen was. Een persoon die ze herontdekt wordt een Boeddha genoemd. Omdat die persoon ze herontdekt heeft, heeft hij die kennis niet van een ander, niet van 'horen zeggen' zoals dat genoemd wordt. De Boeddha Gotama had zelf dus geen leraar.

Wij kunnen net zo goed de verlichting bereiken als de Boeddha, maar dan gebeurt dit middels de instructies van de Boeddha die onze Leraar is. Het is aan ons om de waarheden te realiseren (sacchikatabba), ze door en door te begrijpen. Wanneer we ze door en door begrijpen, realiseren wij het boeddhistisch doel, de verlichting, Nibbana. Dit is gelijk aan het verwerven van arahatschap. Vanaf dat moment is er een alles doordringend (pativedha) inzicht oftewel wijsheid.

Het ontdekken (passe) voor wat betreft de vier Edele Waarheden en het realiseren (sacchikatabba) ervan, moet niet met elkaar worden verward. Wij ontdekken niet de waarheden omdat we de instructies van de Boeddha verkrijgen; we moeten ze realiseren, begrijpen. We zijn dus geen Boeddha's. Echter, de verlichting van een Boeddha en een arahat is dezelfde verlichting.

Verder was de Boeddha Gotama ook nog eens een bijzondere Boeddha. Want niet alle Boeddha's die in de wereld verschijnen, zijn allemaal capabel om de vier Edele Waarheden te verkondigen. De Boeddha Gotama was dat echter wel en daarom was hij een Samma Sambuddha.

De Boeddha drukt een viervoudige realiteit (sacca) uit die de basis vormt van zijn Dhamma, welke direct in verband staat met het zogenaamde bestaan of het leven. Of Boeddha's verrijzen of niet, deze realiteit is blijvend, en het is een Boeddha die deze realiteit aan de begoochelde wereld openbaart. Zij zal en kan niet veranderen door het verstrijken van tijd omdat deze ontdekte realiteit altijd van toepassing is.

De Boeddha heeft altijd de eigen verantwoordelijkheid genomen voor wat hij ontdekt heeft zoals hij opmerkte in zijn eerste toespraak:

Deze woorden zijn zeer betekenisvol omdat ze getuigen van de originaliteit van zijn eigen ervaring. En middels de instructies van de Boeddha kunnen ook wij dezelfde realiteit ervaren (veditabba).

Deze realiteit wordt in het Pali weergegeven als Ariya Saccani (Edele Waarheden). Deze waarheden worden zo óók genoemd, omdat ze ontdekt zijn door de grootste ariya; dat is iemand, die afgedaan heeft met de gewoonlijke staat en daardoor buitengewoon is. De term ariya, doorgaans vertaald als edel, is hier vertaald als buitengewoon (lokuttara), in tegenstelling tot het gewone (lokiya). Wij zien een verschil tussen de gewone of naïeve realiteit die gezien wordt door de gewone mens (puthujjana) op straat, en de buitengewone (lokuttara) realiteit die ervaren wordt door de Boeddha en zijn discipelen.

Concentreer je op de oorspronkelijke Leer

Wanneer een kind in een boom klimt, heeft het stevige houvast aan het centrum van de boom — de stam die sterk, stabiel en betrouwbaar is. Al spelende kan het kind zich onbewust steeds verder van de betrouwbare stam af begeven waardoor het zich op een zijspoor begeeft. Tot op een moment dat het kind op een gevaarlijke plek zit en niet meer weet hoe het terug moet naar de veilige en betrouwbare stam.

Wees daarom als een wijs mens die niet geïnteresseerd is in twistgesprekken, in meningen, rituelen en alle andere onzin die alleen maar tot onrust en verwarring leiden waardoor je de kern van zaken mist en op zijsporen gezet wordt. Concentreer je op de ware Leer. Dwaal niet af van het ware Pad. Zorg dat je ware kennis van zaken hebt en wees volhardend in je oefening. Kap het struikgewas om je heen weg en bewaak de betrouwbare stam. Want alleen die enige juiste weg (ekayana) leidt regelrecht naar het doel.

De Edele Waarheid van lijden

Dukkha Ariya Sacca

De waarheid omtrent het lijden (dukkha) vertelt ons dat alle wezens onderhevig zijn aan geboorte (jati), als gevolg daarvan aan ouderdom (jara), als gevolg daarvan aan ziekte (vyadhi) en als gevolg daarvan uiteindelijk aan de dood (marana). Het is een ongewenste situatie en daarom is het lijden (dukkha). Niemand is uitgezonderd van deze vier fasen van het leven. Verdriet en weeklagen, pijn, smart en wanhoop zijn ook lijden. Verenigd zijn met iets dat je niet lief hebt, is lijden; gescheiden zijn van iets dat je lief hebt, is lijden; en niet krijgen wat je verlangt is lijden.

De vier fasen geboorte, ouderdom, ziekte en dood zijn voorbeelden van toestanden oftewel voorwaarden (paccaya) die een gevolg teweeg brengen. Dit heet de wet van het 'afhankelijk ontstaan', ook wel 'voorwaardelijk ontstaan' of 'oorzakelijk bestaan' (paticcasamuppada). Dat ouderdom, ziekte en dood een gevolg van geboorte is, zullen de meeste mensen wel begrijpen, maar waar geboorte een gevolg van is, is een stuk moeilijker te begrijpen… Daar hoef je jezelf ook geen hoofdbrekens over te maken. Wat in eerste instantie essentieel is om te begrijpen, is dat wanneer je een voorwaarde wegneemt, die voorwaarde ook geen gevolg meer teweeg kan brengen.

De vijf groepen van hechten (ook wel 'aggregaten' of 'groepen van het bestaan' (pañca upadana kkhandha)) — lichamelijkheid, gevoelens, waarnemingen, mentale formaties en bewustzijn — zijn de groepen die zowel een wezen als het hele bestaan uitmaken. Ze omvatten alles. De groep van lichamelijkheid is de groep van fysieke verschijnselen; de overige vier zijn mentale verschijnselen (fenomenen, dingen). Zowel de fysieke als de mentale verschijnselen maken allemaal deel uit van lijden. Dat is omdat de aggregaten als echt en blijvend worden voorgesteld, als de wereld, als een blijvende entiteit, als een persoon, dat krachtig gepaard gaat met ideeën van 'ik', 'mij', 'zelf', 'ziel' etc. Dit is waarom dit lijden is omdat het leven niet een statische entiteit is, maar een dynamisch proces van voortdurende verandering (viparinama).

De vijf groepen van het bestaan hebben allemaal drie kenmerken: anicca, dukkha en anatta. Er is geen enkel ding dat twee momenten hetzelfde is. Daarom is er ook niet een onveranderlijk 'ik', 'mij', 'zelf', 'ziel' etc., en daarom leert de Boeddha dat zoiets niet kan bestaan. Hij is 'de Leraar van de Leer van geen-zelf' (sattha anatta vadi).

De vier Edele Waarheden zijn allemaal gebaseerd op lijden, de oorzaak en de opheffing er van. Dukkha is ook het tweede kenmerk van het bestaan (ti lakkhana).

Gemiddelde mensen zijn slechts oppervlakkige zoekers. Maar een ariya ziet de dingen zoals ze werkelijk zijn. Omdat hij de vergankelijke aard (anicca) van dingen ziet, ziet hij een bedrieglijke wereld met haar illusionaire plezieren niet als iets dat echt bevredigend is. Hij begrijpt elk fenomeen door en door (pativedha). Zo begrijpt hij bijvoorbeeld dat een aangenaam gevoel slechts een tijdelijke bevrediging is van een zintuiglijk verlangen. Hij begrijpt dat dingen onbevredigend zijn omdat ze vanwege hun vergankelijke aard voorbij moeten gaan en daarom lijden impliceren.

Dit is de waarheid omtrent het lijden, en dat goed begrijpen, is juist begrip (samma ditthi). Juist begrip is van essentieel belang om de ware natuur van dingen en de wereld te kunnen begrijpen. Van de vier Edele Waarheden, is het begrijpen wat lijden is, uitermate belangrijk. Vandaar dat dit als eerste in beschouwing wordt genomen.

Uit de Dhammapada:

De Edele Waarheid van de oorzaak van lijden

Dukkha Samudaya Ariya Sacca

De tweede Edele Waarheid betreft de oorzaak (samudaya) van lijden hetgeen begeerte (tanha) is. Toch moet goed begrepen worden dat het boeddhisme niet een allereerste begin van iets kent, want alle dingen zijn onderling met elkaar verbonden, dingen komen voort uit elkaar; wanneer het ene ontstaat, ontstaat het andere ook. Alle dingen die opgekomen zijn, zijn afkomstig van meerdere oorzaken en niet van één enkele oorzaak. Zo komt uit het contact via de zintuigen en de uitwendige wereld een gevoel op, uit gevoel ontstaat weer begeerte, daaruit weer hechten, worden, etc. Dit is de Leer van het afhankelijk ontstaan (paticcasamuppada). Er is niet een allereerste begin, maar de Boeddha leert dat begeerte de hoofdoorzaak van lijden is.

Begeerte gaat altijd vergezeld met onwetendheid (avijja). Het is vanwege deze begeerte, deze hunkering, dat wezens doorgaan met het worden wedergeboren in samsara, steeds maar weer. Het zintuiglijk geluk dat een wezen doorgaans ervaart, is in de kern lijden dat zijn oorsprong heeft in deze begeerte en gehechtheid. Mensen jagen vele plezierige dingen na, ze zoeken hun geluk in voorbijgaande dingen vanwege hun begeerte en gehechtheid. Om bevrijd te raken van samsara, oftewel de cyclus van geboorte en dood, moet iemand de waarheid omtrent begeerte en de ware aard van dingen begrijpen.

Degene die juist begrip ontwikkelt, de eerste factor van het Edel Achtvoudige Pad, realiseert zich dat deze hunkering de hoofdoorzaak van lijden is. Dit, deze hunkering, is de tweede van de vier Edele Waarheden. Juist begrip (samma ditthi) verschaft kennis over hoe het lijden kan worden beëindigd.

Uit de Dhammapada:

De Edele Waarheid van de opheffing van lijden

Dukkha Nirodha Ariya Sacca

De derde Edele Waarheid behelst de opheffing (nirodha) van lijden. Deze opheffing van lijden wordt gerealiseerd door het ontwortelen, het uitrukken (tanhakkhayo) van de drie soorten van begeerten (tanha) die aanleiding geven tot lijden. Deze derde Edele Waarheid is gelijk aan Nibbana, het ultieme doel van boeddhisten. Dit Nibbana is niet het geconditioneerde (sankhata), maar het ongeconditioneerde (asankhata).

Dit Nibbana moet worden gerealiseerd (sacchikatabba) door het (mentaal) verzaken (nekkhamma), het loslaten van zowel de inwendige als de uitwendige wereld. Dit is het 'ontmantelen' van de aggregaten die als een persoon worden voorgesteld (zie pañca upadana kkhandha) welke de persoonlijkheid vormt, en vooral ook het idee van een 'zelf', een 'ziel', 'ik' etc.

Deze derde Edele Waarheid moet worden gerealiseerd door het ontwikkelen (bhavetabba) van het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga), de vierde buitengewone realiteit. Dit unieke Pad is de enige rechte weg (ekayana) om Nibbana te realiseren.

Uit de Dhammapada:

De Edele Waarheid van het Pad dat leidt naar de opheffing van lijden

Dukkha Nirodha Gamini Patipada Ariya Sacca

De eerste drie Edele Waarheden zijn de doctrine van de Boeddha. Maar boeddhisme is niet louter een intellectuele (anubodha ñana) doctrine; om het doel van deze Leer te kunnen verwerkelijken, moet er geoefend worden (patipatti). Daarom heeft de Boeddha een 'medicijn' aangereikt. Dit medicijn is het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga). Juist begrip (samma ditthi) schenkt ons de kennis van het Pad dat ons leidt naar de opheffing van lijden (dukkhanirodhagamini patipadagnana). Het pad naar de beëindiging van lijden is het Achtvoudige Pad. Het is het Pad van het midden oftewel de middenweg (majjhima patipada). Deze unieke wijze vermijdt twee extremen: zelfkastijding, hetgeen iemands lichaam verzwakt, en zelfzuchtige toegeeflijkheid hetgeen de ontwikkeling van iemands mentale gesteldheid vertraagt en blokkeert.

Daarom is het onmogelijk, om de drie vormen van begeerte (kama tanha, bhava tanha en vibhava tanha) — die aanzetten tot lijden — uit te roeien zonder de middenweg te volgen.

Uit de Dhammapada:

Verwijzingen

Hieronder enkele belangrijke toespraken. Het is slechts een greep uit waarover STI beschikt en al helemaal een onbenullig klein deel van de gehele Ti Pitaka.

Extra aanbevelingen