De drie vormen van begeerte

Tanha

Inhoudsopgave

Drie vormen van begeerte als bases voor verkeerde inzichten

Definitie van de drie vormen van begeerte

Kama tanha

Bhava tanha

Vibhava tanha

Het verzwakken van begeerte

Het uitrukken van alle begeerte

tanha

'Begeerte'; 'hebzucht'; 'hartstocht'; 'zelfzucht'; 'hunkering'; 'dorst'. Synoniem: raga; lobha; abhijjha; kama.

Op de pagina Tanha — Algemene info over begeerte, hebben we al het een en het ander uitgelegd. Hier, op deze pagina zullen we verder ingaan op de drie vormen van begeerte die de Boeddha in de tweede edele waarheid heeft aangegeven als zijnde de hoofdoorzaak van lijden.

Drie vormen van begeerte als bases voor verkeerde inzichten

Begeerte is (in meer of mindere mate afhankelijk van de zuiverheid van bewustzijn) sluimerend actief en daarmee ook het 'ik', 'ego' of 'zelf'. Daarnaast zijn er ook diverse leerstellingen die uiteenlopende opvattingen hebben over een 'zelf' waardoor dat idee nog eens extra wordt versterkt. Dergelijke leerstellingen zijn door de Boeddha altijd met kracht verworpen. Het is werkelijk heel bijzonder als je in de sutta's leest met hoeveel nauwkeurigheid hij dat deed. In D01 — Brahmajala Sutta — Het perfecte net, zijn 62 verkeerde opvattingen geclassificeerd en beschreven, die alle denkbare verkeerde opvattingen en speculaties omtrent de mens en de wereld omvatten.

Er zijn drie vormen van begeerte die de ontwikkeling van inzicht ernstig in de weg staan. Het is dan ook vanwege deze reden waarom de Boeddha in de tweede edele waarheid begeerte (tanha) aanwijst als de hoofdoorzaak van lijden:

Definitie van de drie vormen van begeerte

kama tanha

'Zintuiglijke begeerte'; 'begeerte naar zintuiglijke objecten'; 'hunkering naar zintuiglijke geneugten'; 'begeerte naar de zintuiglijke wereld'. Synoniem: kama raga. Het is één van de 7 neigingen (anusaya).

Wanneer hunkering, begeerte naar objecten, verbonden is met zintuiglijke geneugten, wordt dit genoemd: zintuiglijke begeerte (kama tanha). Een persoon die op die manier begoocheld is, is altijd op zoek naar zintuiglijke geneugten, dingen die de zintuigen strelen, dan weer hier, dan weer daar. Het is vanwege kama tanha dat plezieren door de zintuigen beschouwd worden als het hoogste geluk. Maar omdat de drie kenmerken (ti lakkhana) een feit zijn, is dit een begoocheling (moha). Het is dus onwetendheid (avijja) die de voorwaarde is van begeerte (tanha). Als kama tanha aanwezig is en toeneemt (papañca), ontstaat er lijden. Zo is kama tanha één van de oorzaken van lijden.

Omdat kama tanha elk denkbaar object kan impliceren, behelst dit ook de ideeën over dat 'ik'. Dat 'ik' dat niet vrij van begeerte is en dingen ziet vanuit het eigen perspectief, heeft meningen als fundament omdat 'ik' persoonlijk is. Dit 'ik' of Het zelf ziet de dingen zoals het de dingen wil zien, niet zoals ze werkelijk zijn. Dit is hoe die persoonlijkheid, het illusionaire 'ik', inclusief de illusionaire wereld er omheen, in stand gehouden wordt.

Uit de Dhammapada.

Zoals gezegd kan kama tanha elk denkbaar object impliceren en hoeft daarom dus niet per definitie een verbondenheid te hebben met een leerstelling over ideeën van een zelf, niet-zelf etc. Maar wat begrepen moet worden, is dat in de aanwezigheid van kama tanha 'de dingen worden gezien zoals men ze wil zien' in plaats van dat 'de dingen worden gezien zoals ze werkelijk zijn'. Vooral hierom is kama tanha de belangrijkste basis voor het ontstaan van een 'persoonlijke visie'. Door het hechten aan leerstellingen over een zelf (atta vadupadana) wordt dit geïntensiveerd.

In de sutta teksten worden vele speculatieve opvattingen en theorieën aangehaald die altijd al van invloed zijn geweest op de mensheid en deze nog steeds beïnvloeden. Echter, onder die verkeerde inzichten die overal en in alle tijden de mensheid het meest misleid en begoocheld hebben, is het geloof in de persoonlijkheid, de ego-illusie. Dit geloof in persoonlijkheid (sakkaya ditthi), of ego-illusie (atta ditthi), bestaat uit twee hoofdgroepen: geloof omtrent eeuwigheid en geloof omtrent vernietiging. Deze twee worden hierna toegelicht onder de kopjes die de volgende twee vormen van begeerte zijn.

bhava tanha

'Hunkering naar bestaan'; 'hunkering naar worden'.

Wanneer (de hiervoor besproken) zintuiglijke begeerte (kama tanha) gepaard gaat met het geloof in een eeuwig persoonlijk voortbestaan, dat alles eeuwig is, dan noemen we dit: 'hunkering naar bestaan' (bhava tanha). Dit staat bekend als: 'het van mening zijn dat alles eeuwig is' (sassata ditthi), gehecht zijn aan het proces van worden, het verlangen om steeds te continueren en voor altijd te bestaan.

Bhava tanha is de begeerte die in een wezen ontstaat omtrent het voortduren van het leven, het steeds willen worden. Deze begeerte ontstaat in een wezen dat gelooft in het bestaan (en het voortbestaan) van een ziel (sassata ditthi).

Geloof omtrent eeuwigheid (sassata ditthi), is het geloof in het bestaan van een blijvende ego-entiteit, ziel of persoonlijkheid, die afhankelijk bestaat van de fysieke en mentale processen die het leven gaande houden en zelfs na de dood continueert.

vibhava tanha

'Hunkering naar niet-bestaan'; 'hunkering naar niet-worden'.

Wanneer (de hiervoor besproken) zintuiglijke begeerte (kama tanha) gepaard gaat met de mening dat alles vernietigd wordt (ook dat er na de dood niets meer zal zijn), de mening van vernietiging, wordt het 'hunkering naar niet-bestaan' (vibhava tanha) genoemd. Dit staat bekend als 'de mening van het nihilisme' (uccheda ditthi).

Dit is het geloof in een ego-entiteit of persoonlijkheid als zijnde min of meer gelijk aan fysieke en mentale processen, en die daarom, bij de ontbinding na de dood, tot vernietiging komt.

Vibhava tanha is de begeerte die in een wezen ontstaat omtrent het vermaak van zintuiglijke geneugten alsof die bij hemzelf eindigen, met andere woorden: dat er geen consequenties verbonden zijn aan zintuiglijke geneugten oftewel daden die gepaard gaan met begeerte. Zij hebben de opvatting dat er geen afhankelijkheid oftewel conditionering is en dat daarom met de dood alles vernietigd is. Dit ontkent de wet van oorzaak en gevolg, dit eerbiedigt die wet niet. Deze begeerte ontstaat door een ongeloof in een hiernamaals, dat er na de dood niets meer is (uccheda ditthi).

In D01 — Brahmajala Sutta — Het perfecte net, worden 7 typen ucchedavada (nihilisme) uiteengezet.

Uit de Dhammapada.

Het verzwakken van begeerte

Deze begeerte is een sterke emotionele kracht die in elk wezen (in meer of mindere mate afhankelijk van de zuiverheid van bewustzijn) latent aanwezig is. Het is de hoofdoorzaak van lijden. Het is deze begeerte, zowel in grovere als in subtielere vorm, die steeds weer naar geboorte in samsara leidt en dat ervoor zorgt dat men zich vastklampt aan alle vormen van het leven en aan persoonlijkheid.

De meest krachtige vorm van begeerte is kama tanha die verzwakt wordt door de realisering van sakadagami, de tweede fase van heiligheid. Bij het realiseren van anagami wordt kama tanha volledig uitgerukt. De subtielere vormen van begeerte (de begeerte naar de fijnstoffelijke en onstoffelijke sferen (rupa tanha en arupa tanha) worden uitgerukt bij het realiseren van arahatschap.

Uit de Dhammapada.

Het uitrukken van alle begeerte

Er zijn twee prachtige verzen in de Dhammapada omtrent de zoektocht en de verlichting van de Boeddha. In het eerste vers verklaart hij dat hij door vele levens heen gezocht had naar de 'huizenbouwer' die verantwoordelijk is voor het herhaaldelijk worden geboren in samsara.

In het tweede vers verklaart hij zijn verlichting omdat hij de 'huizenbouwer' heeft ontdekt. Door het verzaken, het loslaten, het opgeven van alle mentale en fysieke fenomenen die het geconditioneerde (sankhata) zijn, bereikte hij de ongeconditioneerde (asankhata) staat van de geest hetgeen Nibbana is. Vanuit het ongeconditioneerde kan niets ontstaan, dus ook geen begeerte en daarmee geen nieuwe geboorten. De 'huizenbouwer' is door wijsheid ontmanteld en al zijn bouwmateriaal ligt aan diggelen.