Onafhankelijkheid
Anissito
En hij verblijft onafhankelijk en grijpt zich nergens in de wereld aan vast.
'Onafhankelijk'; 'onafhankelijkheid'.
Wanneer iemand zich nergens meer aan vastklampt leeft hij bevrijd, onafhankelijk van begeerte (tanha) en verkeerde kijk (ditthi) voort, hij klampt zich nergens in de wereld aan vast en denkt daarom ook niet abusievelijk in termen van 'mijn', 'mij' of 'ik', noch van een goddelijke schepper, noch van de wereld.
Afhankelijkheid (nissito), het tegenovergestelde van onafhankelijkheid, impliceert o.a. ook gevaar (adinava) in elk opzicht. Contemplatie van gevaar (adinavanupassana) verdrijft afhankelijkheid (nissito) vanwege gehechtheid.
"(…) en hij verblijft (viharati) onafhankelijk (anissito) en grijpt zich nergens in de wereld aan vast."
De term anissito gebruikt de Boeddha o.a. herhaaldelijk bij elk van de oefeningen binnen de vier fundamenten van indachtigheid (D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid). Zelfs bij de indachtigheid van de mentale objecten, zoals de vier Edele Waarheden (hetgeen de basis van de Leer is), zegt hij dit. Dit impliceert dus dat zelfs de arahat niet gebonden is aan de kennis die deel uitmaakt van het pad naar arahatschap (zie ñana bandhu).
Ook in M038.14 wijst hij de monniken er nogmaals op dat er geen hechten moet zijn, ook niet aan de Leer die hij verkondigt:
14. "Monniken, gezuiverd en helder als deze visie is, als je eraan kleeft, het liefhebt, het koestert, en het behandelt als een bezit. Zouden jullie de Dhamma dan begrijpen die onderwezen is als een vlot om de oversteek te maken, en niet als doel om je eraan vast te grijpen?" — "Nee, bhante." — "Monniken, gezuiverd en helder als deze visie is, als je er niet aan kleeft, het niet liefhebt, het niet koestert, en het niet behandelt als een bezit. Zouden jullie de Dhamma dan begrijpen die onderwezen is als een vlot om de oversteek te maken, en niet als doel om je eraan vast te grijpen?" — "Ja, bhante."
Ook m.b.t. de hoogste factor van verlichting, gelijkmoedigheid (upekkha), is het hechten eraan een obstakel omdat gelijkmoedigheid tot de sankhara's behoort. In M106.10 vraagt de eerwaarde Ananda of iemand Nibbana bereikt die gelijkmoedigheid heeft verworven. De Boeddha antwoord hem dan, dat wanneer die persoon zich verheugt (zich vastklampt) in de verwerving van gelijkmoedigheid, die persoon dan niet Nibbana zal verwerven.
In de Leer van de Boeddha heeft het niet hechten aan meningen (ditthi) en leerstellingen (inclusief de boeddhistische Leer) een vooraanstaande functie omdat dit een cruciale voorwaarde is voor bevrijding (vimutti). Het hechten aan meningen en leerstellingen is fataal omdat bewustzijn dan niet vernieuwd kan worden en zodoende juist begrip (samma ditthi) blokkeert. De Boeddha noemt juist begrip 'de voorloper' (pubbangama) en is vanwege dit feit cruciaal voor de ontwikkeling van inzicht.
Je kunt het idee hebben dat de aarde plat is omdat je dat zo geleerd hebt, maar dat is slechts een idee dat geconditioneerd is door opvoeding etc. Je kunt het idee hebben dat je een vrij mens bent wanneer je in je nakie ('je geboortepak') in het openbaar rondloopt. Ook dat idee is geconditioneerd, o.a. doordat je er een 'fijn gevoel' bij krijgt. Maar gevoelens (vedana) zijn net zo persoonlijk en ontstaan afhankelijk van onze voorkeur en afkeer. Iemand waarbij morele schaamte (hiri) is ontwikkeld heeft dat gevoel (in dit voorbeeld) juist niet en heeft dan ook een volstrekt andere visie. Zo zien we dat ideeën, meningen en opvattingen heel erg onze persoonlijke visie bepalen.
Je kunt een idee hebben over wat Nibbana is, maar dat is slechts een idee. Het gaat alleen maar over Nibbana, maar dat is het niet. Dat is omdat een idee geconditioneerd is (sankhata), maar Nibbana is het ongeconditioneerde (asankhata). Een idee is slechts een idee dat beperkt is tot de persoonlijke wereld. Wie z'n inzicht afhankelijk maakt van zijn idee, mening, opvatting, zal nooit in staat zijn de absolute waarheid te begrijpen oftewel tot waar inzicht te komen.
Wanneer iemand Nibbana heeft gerealiseerd, heeft hij in eigen persoon ervaren (zonder van 'horen zeggen' want dan is het nog steeds geconditioneerd) wat dat is. De Boeddha geeft natuurlijk wel instructies voor de realisering van Nibbana, maar die instructies vallen onder het wereldse (lokiya). Echter, wanneer Nibbana eenmaal is gerealiseerd heeft die persoon verder geen enkel idee of opvatting meer over Nibbana omdat elk idee dat erover gaat, er volstrekt los van staat.
Meningen, opvattingen en ideeën zijn niet alleen persoonlijke denkbeelden, maar dus ook heel erg beperkt. Wat beperkt is kan het onbeperkte niet omvatten. Verkeerde (onheilzame) ideeën kunnen mensen zelfs naar de laagste sferen van bestaan leiden.
De gehele Leer is gebaseerd op het niet hechten, het niet-afhankelijk zijn, van ongeacht welk geconditioneerd fenomeen. De basisformule van de Paticcasamuppada — De leer van het afhankelijk ontstaan, geeft dan ook de afhankelijkheid (toename van lijden) en de niet-afhankelijkheid (afname van lijden) weer.
Lees De gelijkenis van het vlot waarin de Boeddha uitlegt dat zijn Leer er niet is om aan te hechten maar om de oversteek te maken. De oversteek van het bestaan dat vol gevaren en lijden is naar de veiligheid (khemam) en vrede (santi) van Nibbana.
Bovenstaande is kenmerkend voor het boeddhistische trainingssysteem waarin bevrijding niet gerealiseerd kan worden door 'horen zeggen' of het vasthouden aan meningen of ideeën, maar door eigen ervaring vanwege ware wijsheid hetgeen alleen verkregen kan worden door training.
Extra aanbevelingen
| RegID | hmzbmxhTpp5KpN9 |
|---|---|
| Bijgewerkt | 27 september 2023 19:24:17 |
| Auteur | Peter van Loosbroek — Ananda |
| Locatie | www.sleuteltotinzicht.nl |
| Copyright | Zie a.u.b. copyright www.sleuteltotinzicht.nl/glb_copyright.htm |
| Overig | Geen |