De twee soorten gedachten

Dvedhavitakka Sutta

Inhoudsopgave

De twee tegenstellingen

Het begrijpen van het nadeel van verkeerde gedachten

Juiste gedachten opgegeven, verkeerde gedachten gecultiveerd

Het begrijpen van het voordeel van juiste gedachten

Verkeerde gedachten opgegeven, juiste gedachten gecultiveerd

Het verwerven van de jhana's

De drievoudige kennis

De herinnering van geboorten

De verdwijning en wedergeboorte van wezens

De waarheden en de bezoedelingen

De gelijkenis van de kudde herten

De twee tegenstellingen

1. Aldus heb ik gehoord (evam me sutam). Eens verbleef de Gezegende nabij Savatthi in het Jetavana, het park van Anathapindika. Daar wendde hij zich tot de monniken en zei: "Monniken." En zij antwoordden hem: "Bhante." En de Gezegende sprak toen als volgt:

2. "Monniken, voor mijn verlichting, toen ik nog slechts een onverlichte Bodhisatta was, kwam dit in mij op: 'Veronderstel dat ik mijn gedachten zou opdelen in twee categorieën^[1].' Toen zette ik aan één kant:

• gedachten van zintuiglijkheid (kama sankappa),
• gedachten van kwade wil (vyapada sankappa),
• en gedachten van wreedheid (vihimsa sankappa).

Aan de andere kant zette ik:

• gedachten van verzaking (nekkhamma sankappa),
• gedachten die vrij zijn van kwade wil (avyapada sankappa),
• en gedachten die vrij zijn van wreedheid (avihimsa sankappa)^[2]."

Het begrijpen van het nadeel van verkeerde gedachten

3. "Zo ik aldus verbleef (viharati), ijverig, vurig en vastbesloten, ontstond er een gedachte van zintuiglijkheid in mij. En ik begreep aldus: 'Deze gedachte van zintuiglijkheid is in mij ontstaan. Dit leidt tot mijn eigen nadeel, het nadeel van anderen en tot het nadeel van beiden; het blokkeert wijsheid, veroorzaakt moeilijkheden, en het leidt weg van Nibbana.' Toen ik overwoog: 'Dit leidt tot mijn eigen nadeel', nam het in mij af; toen ik overwoog: 'Dit leidt tot het nadeel van anderen', nam het in mij af; toen ik overwoog: 'Dit leidt tot het nadeel van beiden', nam het in mij af; toen ik overwoog: 'Dit blokkeert wijsheid, veroorzaakt moeilijkheden, en het leidt weg van Nibbana', nam het in mij af. Steeds wanneer er een gedachte van zintuiglijkheid in mij opkwam, verliet ik die, verwijderde ik die, en gaf ik die op."

4. "Zo ik aldus verbleef, ijverig, vurig en vastbesloten, ontstond er een gedachte van kwade wil in mij. En ik begreep aldus: 'Deze gedachte van kwade wil… (als bij 3).' Steeds wanneer er een gedachte van kwade wil in mij opkwam, verliet ik die, verwijderde ik die, en gaf ik die op."

5. "Zo ik aldus verbleef, ijverig, vurig en vastbesloten, ontstond er een gedachte van wreedheid in mij. En ik begreep aldus: 'Deze gedachte van wreedheid… (als bij 3).' Steeds wanneer er een gedachte van wreedheid in mij opkwam, verliet ik die, verwijderde ik die, en gaf ik die op."

Juiste gedachten opgegeven, verkeerde gedachten gecultiveerd

6. "Monniken, wat een monnik dan ook vaak denkt (vitakka) en overpeinst (vicara), dat zal de afbuiging van zijn geest worden. Als hij vaak nadenkt over gedachten van zintuiglijkheid en deze overpeinst, dan heeft hij de gedachten van verzaking (nekkhamma) opgegeven om de gedachten van zintuiglijkheid te cultiveren, en dan buigt zijn geest af naar gedachten van zintuiglijkheid."

"Als hij vaak nadenkt over gedachten van kwade wil en deze overpeinst, dan heeft hij de gedachten die vrij zijn van kwade wil opgegeven om de gedachten van kwade wil te cultiveren, en dan buigt zijn geest af naar gedachten van kwade wil."

"Als hij vaak nadenkt over gedachten van wreedheid en deze overpeinst, dan heeft hij de gedachten die vrij zijn van wreedheid opgegeven om de gedachten van wreedheid te cultiveren, en dan buigt zijn geest af naar gedachten van wreedheid."

7. "Net zoals in de laatste maand van het regenseizoen, in de herfst, wanneer het gewas dichter is, moet een koeienherder zijn koeien bewaken door hen constant langs deze zijde te drijven en te porren, en dat met een stok, om hen onder controle te krijgen en hen te bedwingen. Waarom is dat? Omdat hij begrijpt dat hij afgeranseld kan worden, gevangen genomen wordt, een geldboete opgelegd krijgt of berispt wordt (als hij hen in het gewas laat afdwalen). Zo zag ik ook in onheilzame (akusala) staten gevaar (adinava), afbreuk en bezoedeling; en in heilzame (kusala) staten zag ik de zegening van verzaking (nekkhamma), het aspect van zuivering (visuddhi)."

Het begrijpen van het voordeel van juiste gedachten

8. "Zo ik aldus verbleef (viharati), ijverig, vurig en vastbesloten, ontstond er een gedachte van verzaking (nekkhamma) in mij. En ik begreep aldus: 'Deze gedachte van verzaking is in mij ontstaan. Dit leidt niet tot mijn eigen nadeel of die van anderen en niet tot het nadeel van beiden; het bevordert wijsheid, veroorzaakt geen moeilijkheden, en het leidt naar Nibbana. Als ik aan deze gedachte denk (vitakka) en overpeins (vicara), zelfs al is dat een nacht, zelfs al is dat een dag, zelfs al is dat een dag en een nacht, zie ik daar niets in om angstig voor te zijn. Maar door buitensporig denken en overpeinzen zal ik mijn lichaam vermoeien, en wanneer het lichaam vermoeid is, raakt de geest verstoort. En wanneer de geest verstoord is, is die ver verwijderd van concentratie (samadhi).' Zo maakte ik mijn geest innerlijk evenwichtig, bracht hem tot kalmte, bracht hem tot eenheid (ekaggata) en concentreerde (samadhi) hem. Waarom is dat? Opdat mijn geest niet verstoord zou zijn^[3]."

9. "Zo ik aldus verbleef, ijverig, vurig en vastbesloten, ontstond er een gedachte die vrij is van kwade wil in mij. En ik begreep aldus: 'Deze gedachte die vrij is van kwade wil… (als bij 8).' Zo maakte ik mijn geest innerlijk evenwichtig, bracht hem tot kalmte, bracht hem tot eenheid en concentreerde hem. Waarom is dat? Opdat mijn geest niet verstoord zou zijn."

10. "Zo ik aldus vertoefde, ijverig, vurig en vastbesloten, ontstond er een gedachte die vrij is van wreedheid in mij. En ik begreep aldus: 'Deze gedachte die vrij is van wreedheid… (als bij 8).' Zo maakte ik mijn geest innerlijk evenwichtig, bracht hem tot kalmte, bracht hem tot eenheid en concentreerde hem. Waarom is dat? Opdat mijn geest niet verstoord zou zijn."

Verkeerde gedachten opgegeven, juiste gedachten gecultiveerd

11. "Monniken, wat een monnik dan ook vaak denkt (vitakka) en overpeinst (vicara), dat zal de afbuiging van zijn geest worden. Als hij vaak aan gedachten van verzaking denkt en overpeinst, dan heeft hij de gedachten van zintuiglijkheid opgegeven om de gedachten van verzaking te cultiveren, en dan buigt zijn geest af naar gedachten van verzaking."

"Als hij vaak aan gedachten die vrij van kwade wil zijn denkt en overpeinst, dan heeft hij de gedachten van kwade wil opgegeven om de gedachten die vrij van kwade wil zijn te cultiveren, en dan buigt zijn geest af naar gedachten die vrij van kwade wil zijn."

"Als hij vaak aan gedachten die vrij zijn van wreedheid denkt en overpeinst, dan heeft hij de gedachten van wreedheid opgegeven om de gedachten die vrij van wreedheid zijn te cultiveren, en dan buigt zijn geest af naar gedachten die vrij van wreedheid zijn."

12. "Net zoals in de laatste maand van het hete seizoen, wanneer de oogst in de dorpen gebracht is, moet een koeienherder zijn koeien bewaken terwijl hij aan de voet van een boom verblijft of in het open veld. Het enige dat hij hoeft te doen, aangezien de koeien daar zijn, is hen gade te slaan; ook zo, hoefde ik, aangezien die staten die er waren, hen alleen maar gade te slaan^[4]."

13. "Onvermoeibare energie ontstond in mij en onverminderde indachtigheid was gegrondvest, mijn lichaam was kalm en rustig, mijn geest was geconcentreerd (samadhi) en tot eenheid (ekaggata) gebracht^[5]."

Het verwerven van de jhana's

Noot^[6]

14. "Geheel vrij van zintuiglijke dingen, vrij van karmisch onheilzame zaken, ging en verbleef (viharati) ik in de eerste meditatieve verdieping, die gepaard gaat met aanvangende gedachten (vitakka) en aanhoudende gedachten (vicara) en die vervuld is van vreugdevolle interesse (piti) en geluk (sukha), geboren uit onthechting (vivekaya)^{[7] [8]}."

15. "Dan, met het afnemen van aanvangende gedachten (vitakka) en aanhoudende gedachten (vicara), door het verkrijgen van innerlijke kalmte (passaddhi) en geestelijke eenheid (ekaggata), ging en verbleef ik in de tweede meditatieve verdieping, die vrij is van aanvangende gedachten en aanhoudende gedachten, maar vervuld is van vreugdevolle interesse (piti) en geluk (sukha), geboren uit onthechting."

16. "Met het verdwijnen van vreugdevolle interesse (piti), verbleef ik in gelijkmoedigheid (upekkha vedana)^[9], indachtig (sati) en helder van begrip (sampajañña); en ervoer ik in eigen persoon die zegen waarvan de edelen van geest zeggen: 'Gelukkig leeft hij, die gelijkmoedig en indachtig is.' Aldus ging en verbleef ik in de derde meditatieve verdieping."

17. "Na het opgeven van geluk (sukha) en pijn (dukkha), en met de hieraan voorafgaande verdwijning van vreugdevolle interesse (piti) en smart (domanassa), ging en verbleef ik in de vierde meditatieve verdieping die noch geluk noch pijn kent, die gezuiverd is door gelijkmoedigheid (upekkha) en indachtigheid (sati)."

De drievoudige kennis

Noot^[10]

De herinnering van geboorten

18. "Toen mijn geconcentreerde geest aldus was gezuiverd, helder, onbezoedeld, vrij van onvolkomenheden, gedwee, hanteerbaar, evenwichtig, en het onverstoorbare (aneñja) had bereikt, richtte ik hem naar de kennis van het herinneren van vorige levens^[11]. Ik herinnerde vele van mijn levens uit het verleden, dat wil zeggen één geboorte, twee geboorten, drie geboorten, vier geboorten, vijf geboorten, tien geboorten, twintig geboorten, dertig geboorten, veertig geboorten, vijftig geboorten, honderd geboorten, duizend geboorten, honderdduizend geboorten, vele tijdperken van wereld-samentrekking, vele tijdperken van wereld-expansie, vele tijdperken van wereld-samentrekking en wereld-expansie (kappa): 'Daar leefde ik onder die naam, van zulk een geslacht, met zulk een verschijning, zo was mijn voedsel, zo mijn ervaringen van geluk en pijn, zo was mijn levensperiode; en vertrekkende van daar, werd ik ergens anders wedergeboren; en ook daar leefde ik onder die naam, van zulk een geslacht, met zulk een verschijning, zo was mijn voedsel, zo mijn ervaringen van geluk en pijn, zo was mijn levensperiode; en vertrekkende van daar, werd ik hier wedergeboren.' Zo herinnerde ik, met hun aspecten en wederwaardigheden, veel van mijn vorige levens."

19. "Dit was de eerste kennis die door mij verworven was in het eerste deel van de nacht. Onwetendheid was verdreven en ware kennis was ontstaan, duisternis was verdreven en licht was ontstaan, zoals dat in iemand gebeurt die ijverig, vurig en vastbesloten verblijft (viharati)."

De verdwijning en wedergeboorte van wezens

20. "Toen mijn geconcentreerde geest aldus was gezuiverd, helder, onbezoedeld, vrij van onvolkomenheden, gedwee, hanteerbaar, evenwichtig (upekkha), en het onverstoorbare (Nibbana) had bereikt, richtte ik hem naar de kennis van het verdwijnen en het verschijnen van wezens^[12]. Met het goddelijke oog (dibba cakkhu) dat gezuiverd is en het menselijke overtreft, zag ik wezens verdwijnen en wederom verschijnen, onbeduidend en verheven, mooi en lelijk, gelukkig en ongelukkig. Ik begreep hoe wezens aldus hun plaats innemen overeenkomstig hun daden: 'Deze wezens die slecht zijn in gedrag, spraak en in de geest, die beschimpers van edele mensen (ariya puggala) zijn, met verkeerde inzichten, die middels hun daden aanstoot geven tot verkeerd inzicht, worden bij de ontbinding van het lichaam, na de dood, wedergeboren (upapajjati) in de staten van ontbering (apaya), op een ongelukkige bestemming (duggati), in verdoemenis (vinipata), of zelfs in de hel (niraya); maar waardige wezens die goed zijn in gedrag, spraak en in de geest, die geen beschimpers van edele mensen zijn, correct in hun inzichten, die middels hun daden aanstoot geven tot juist inzicht, worden bij de ontbinding van het lichaam, na de dood, wedergeboren (upapajjati) op een gelukkige bestemming (suggati), of zelfs in een hemelse wereld (deva loka).' Aldus zag ik met het goddelijke oog dat gezuiverd is en het menselijke overtreft, wezens verdwijnen en wederom verschijnen, onbeduidend en verheven, mooi en lelijk, gelukkig en ongelukkig, en ik begreep hoe wezens aldus hun plaats innemen overeenkomstig hun daden (kamma)."

21. "Dit was de tweede kennis die door mij verworven was in het tweede deel van de nacht. Onwetendheid was verdreven en ware kennis was ontstaan, duisternis was verdreven en licht was ontstaan, zoals dat in iemand gebeurt die ijverig, vurig en vastbesloten verblijft."

De waarheden en de bezoedelingen

22. "Toen mijn geconcentreerde geest aldus was gezuiverd, helder, onbezoedeld, vrij van onvolkomenheden, gedwee, hanteerbaar, evenwichtig, en het onverstoorbare bereikt, richtte ik hem naar de kennis van de vernietiging van de bezoedelingen. Onmiddellijk wist ik zoals het werkelijk was: 'Dit is lijden'; onmiddellijk wist ik zoals het werkelijk was: 'Dit is de oorzaak van lijden'; onmiddellijk wist ik zoals het werkelijk was: 'Dit is de opheffing van lijden'; onmiddellijk wist ik zoals het werkelijk was: 'Dit is het pad dat leidt tot de opheffing van lijden.'"

"Onmiddellijk wist ik zoals het werkelijk was: 'Dit zijn de bezoedelingen (asava)'; onmiddellijk wist ik zoals het werkelijk was: 'Dit is de oorzaak van de bezoedelingen'; onmiddellijk wist ik zoals het werkelijk was: 'Dit is de opheffing van de bezoedelingen'; onmiddellijk wist ik zoals het werkelijk was: 'Dit is het pad dat leidt tot de opheffing van de bezoedelingen^[13].'"

23. "Toen ik dit begreep en aldus zag, was mijn geest bevrijd van de bezoedeling van zintuiglijkheid (kamasava), van de bezoedeling van worden (bhavasava), en van de bezoedeling van onwetendheid (avijjasava). Toen mijn geest was bevrijd, begreep ik: 'Hij is bevrijd.' Ik begreep onmiddellijk: 'Geboorte is vernietigd (khina jati), het heilige leven (magga brahmacariya) is geleefd, wat gedaan moest worden is gedaan (katam karniyam), er is niets meer van dit dat nog tot enige staat van bestaan komt (naparam itthattaya)^[14].'"

24. "Dit was de derde kennis die door mij verworven was in het derde deel van de nacht. Onwetendheid was verdreven en ware kennis ontstaan, duisternis was verdreven en licht ontstaan, zoals dat in iemand gebeurt die ijverig, vurig en vastbesloten verblijft (viharati)."

De gelijkenis van de kudde herten

25. "Veronderstel, monniken, dat in een bebost gebied een groot, laag liggend moeras was, vlak in de buurt waar een kudde herten leeft. En een man verschijnt en wenst hun vernietiging, hun pijn, hun slavernij, en hij sluit het veilige en goede pad dat naar hun geluk leidt af, en hij opent het verkeerde pad en hij zet een valstrik uit en richt een namaakpop^[15] op zodat de grote groep herten later in moeilijkheden, tot rampspoed en tot nadeel zal komen. Maar een andere man kwam die het goede voor hen wenste, hun welzijn en hun bescherming, en hij heropent het veilige en goede pad dat naar hun geluk leidt, en hij sluit het verkeerde pad af, hij verwijderd de valstrik en vernietigt de namaakpop zodat de grote groep herten later tot groei komt, tot vermeerdering, en tot voltooiing."

26. "Monniken, ik heb deze gelijkenis gegeven om een betekenis uit te kunnen drukken. En dit is de betekenis: 'Het grote laag liggende moeras' is een term voor zintuiglijkheid (kama). 'De grote kudde herten' is een term voor wezens. 'De man die hun vernietiging, hun pijn en hun slavernij (yoga) wenst', is een term voor Mara de Kwade. 'Het verkeerde pad', is een term voor het verkeerde achtvoudige pad, namelijk: verkeerd begrip, verkeerde gedachten, verkeerde spraak, verkeerd handelen, verkeerde wijze van levensonderhoud, verkeerde inspanning, verkeerde indachtigheid en verkeerde concentratie. 'De valstrik', is een term voor genoegen en hartstocht (raga). 'De namaakpop' is een term voor onwetendheid (avijja). 'De man die het goede, het geluk en de bescherming voor hen wenst', is een term voor de Tathagata, volkomen en volledig verlicht. 'Het veilige en goede pad dat naar hun geluk leidt', is een term voor het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga), namelijk: juist begrip (samma ditthi), juiste gedachten (samma sankappa), juiste spraak (samma vaca), juist handelen (samma kammanta), juiste wijze van levensonderhoud (samma ajiva), juiste inspanning (samma vayama), juiste indachtigheid (samma sati) en juiste concentratie (samma samadhi)."

"Zo, monniken, is het veilige en goede pad dat naar geluk leidt, door mij heropend, het verkeerde pad afgesloten, de valstrik verwijderd en de namaakpop vernietigd."

27. "Wat er door een leraar uit mededogen voor zijn discipelen gedaan moet worden die hun welzijn zoekt en mededogen met hen heeft, dat heb ik voor jullie gedaan, monniken. Er zijn voeten van bomen en lege hutten. Mediteer, monniken! Wees niet nalatig zodat je daar later spijt van krijgt. Dit is onze instructie aan jullie^[16]."

Dit is wat de Gezegende zei. De monniken waren tevreden en verheugden zich in de woorden van de Gezegende.

Eindnoten

^[1] Deze tweevoudige gedachten ontstonden bij de Bodhisatta tijdens zijn zesjarige strijd voor verlichting. Deze sutta verwijst naar de 2e factor van het Achtvoudige Pad, juiste gedachten (samma sankappa).

^[2] Gedachten die vrij zijn van kwade wil en gedachten die vrij zijn van wreedheid of kwelzucht, kunnen ook worden uitgelegd als gedachten van liefdevolle vriendelijkheid (metta) en gedachten van mededogen (karuna). Deze twee zijn de ruggengraat van het boeddhisme en waarborgen geweldloosheid.

^[3] MA: Buitensporig denken en overpeinzen leidt tot onrust. Om de geest te beteugelen en te verzachten, zou de Bodhisatta een meditatieve verdieping (jhana) verworven hebben; daar rees hij uit op, en ontwikkelde hij inzicht. Zie ook bhavana.

In de eerste jhana is namelijk aanvangende gedachten (vitakka) en aanhoudende gedachten (vicara) aanwezig.

^[4] Het is erg belangrijk om louter aandacht (avajjana) te schenken en verder niets. Zie De niet vooropgezette geest rubriek Aandacht het werk laten doen.

^[5] Beginnende met deze sectie, laat de Boeddha de manier van oefening zien die hem naar de top der wijsheid leidde.

^[6] Voor meer uitleg, raadpleeg jhana.

^[7] Voor toelichting, zie Viveka — Onthechting volgens de Niddesa.

^[8] MA zegt dat de Bodhisatta de vier jhana's ontwikkelde door gebruik te maken van de indachtigheid van ademen als zijn meditatie onderwerp.

^[9] In de 3e jhana heeft gelijkmoedigheid betrekking op een gelijkmoedig gevoel (upekkha vedana): '(…) en hij ervaart in eigen persoon die zegen (…)', oftewel 'gevoel'. In de standaard canonieke tekst wordt gelijkmoedigheid (upekkha) genoemd en niet expliciet verwezen naar gelijkmoedig gevoel, maar dat is een onvolkomenheid in de Abhidhamma. Hier wordt zeker wel gelijkmoedig gevoel bedoeld, vandaar ik de Pali term upekkha vedana erbij heb geplaatst. De gelijkmoedigheid in gevoel is een essentiële basis voor helder begrip (sampajañña) omdat iemand zich dan niet meer laat leiden door gevoel. Gevoelens kleuren de visie namelijk erg in. Echter, ook een gelijkmoedig gevoel verandert (waardoor lijden ontstaat) en moet daarom dus ook worden losgelaten. Pas in de 4e jhana is de upekkha van de hoogste esthetische kwaliteit aanwezig.

^[10] Zie te vijja.

^[11] Dit wordt in Vis 13-71 in detail uitgelegd. Zie ook abhiñña.

^[12] Zie abhiñña. Dit wordt in Vis 72-101 in detail uitgelegd.

^[13] MA: Na de vier Edele Waarheden in hun eigen karakter (dat wil zeggen, in termen van lijden) getoond te hebben, wordt de passage over de bezoedelingen weergegeven om hen indirect te tonen in de zin van 'aantastingen', 'onzuiverheden' etc. Zie asava.

^[14] Voor uitleg, raadpleeg De uiteindelijke kennis.

^[15] Een namaakpop om af te schrikken. Wij zouden zeggen 'een vogelverschrikker'.

^[16] 'Dit is onze instructie voor jullie', verwijst naar de instructie van alle Boeddha's die vóór de Boeddha Gotama zijn verschenen, naar hemzelf, en de Boeddha's die na hem zullen verschijnen. Alle Boeddha's ontdekken hetzelfde Pad.