Waarom de Dhamma uit de wereld zal verdwijnen

Inhoudsopgave

Inleiding

De kardinale kern van de Leer

Extra aanbevelingen

Inleiding

De Boeddha heeft voorspeld dat de Dhamma na verloop van tijd uit de wereld zal verdwijnen. Waarom is dat zo? Wat is hier de oorzaak van? Om hier antwoord op te krijgen is het van belang te beseffen wat de Boeddha zo intens benadrukt heeft en waarom hij dit heeft gedaan. Als je dit goed begrijpt, weet je waar je in het bijzonder op moet letten om de ware Dhamma te volgen.

Op deze pagina worden soms aspecten aangehaald die in de overige sub pagina's verder worden toegelicht. Ook worden bepaalde aspecten soms meerdere malen aangehaald om ze vanuit meerdere kanten te belichten.

De kardinale kern van de Leer

De essentiële kern van de gehele boeddhistische Leer, de Dhamma, draait kortgezegd allemaal om de overwinning van alle ideeën van 'ik' (attanuditthimuhacca). Alle hoofdzaken van de Leer draaien allemaal om dit ene aspect.

Het gaat om het bewustzijn (viññana) dat leeft onder de dominantie van 'ik'. Dit leidt tot een 'persoonlijk bewustzijn' hetgeen een persoonlijke wereld doet ontstaan. Het bindt iemand aan het bestaan en veroorzaakt daarom lijden (dukkha). Als gesproken wordt over 'uitblussing' (nirodha) dan wordt hiermee de uitblussing van dit 'persoonlijk bewustzijn' bedoeld. Dit is de overwinning van dat 'ik'. Dit is cruciaal want met het 'ik' als dominante factor worden de dingen gezien vanuit het eigen perspectief dat een persoonlijke visie (ditthi) bekrachtigd. Zo worden de dingen gezien zoals het 'ik' het wil zien, niet zoals ze werkelijk zijn. Het is de persoonlijkheid die de bevrijding (vimutti) van lijden blokkeert.

Wat in die persoonlijke visie een primaire sleutelrol speelt, zijn zintuiglijke verlangens (kamacchanda), 'wat de zintuigen willen'. Dit geeft voeding (ahara) aan de instandhouding van het 'ik'. Wat niet uit het oog verloren moet worden, is dat dit een onderwerping is. Later zullen we zien dat het een onderwerping is aan slavernij en autoriteit. Slavernij en autoriteit bestaan in de externe wereld maar worden gecreëerd in onze eigen innerlijke wereld. Want de geest is de voorloper (manopubbangama) van alle dingen.

Mensen zijn vaak erg toegeeflijk aan zintuiglijkheid (kama) omdat de bevrediging van zintuiglijke verlangens wordt gezien als een ontsnapping (nissarana) aan lijden, aan problemen, aan angst (bhaya), of gewoon om een fijn gevoel op te wekken. Maar alle dingen zijn in hun kern onbevredigend. Dit is waar lijden (dukkha) voor staat. Daarom zijn zintuiglijke verlangens niet te bevredigen. Ze veroorzaken daarom juist meer lijden en angst. Een aangenaam gevoel ontstaat wanneer de zintuigen krijgen wat ze willen hebben. Maar dat gevoel gaat voorbij omdat het de aard van vergankelijkheid (anicca) in zich draagt. Alle dingen zijn tijdelijk en moeten voorbijgaan. Ze dragen geen werkelijkheidswaarde (anatta) in zich. Zintuiglijke verlangens zijn een schijnbare bevrediging (assada). In de ware betekenis is het een leugen.

Het is vanwege begoocheling (moha) dat mensen zintuiglijke verlangens najagen om aan lijden te ontsnappen (nissarana). Maar dit is niet de juiste ontsnapping aan lijden. Het zet juist een proces in gang waardoor iemand vanwege de misleiding zich richting gevaar (adinava) begeeft. Maar het zou beter en voordeliger zijn als je richting veiligheid (khemam) gaat.

Een psychiater schrijft vaak geest verdovende medicijnen voor omdat hij 'van mening is' (ditthi) dat deze voor die persoon 'nodig zijn'. De belangrijkste reden waarom hij dit zo ziet, is omdat hij de Dhamma niet kent (avijja). Hij mist de kern dat zintuiglijke verlangens een vlucht is. Ze duwen de realiteit weg en zijn medicijn help daarbij die realiteit te onderdrukken. Niet de zo broodnodige waakzaamheid wordt als middel aangewend, maar juist het tegenovergestelde: het verdoven van de geest. Een versufte geest kan het juiste werk niet doen. Hij was al versuft en nu wordt hij nog meer versuft. Het vluchten voor de realiteit wat hij al deed, wordt hierdoor aangewakkerd. Het kan niet anders dan dat dit het probleem vergroot. Vluchten voor de realiteit (sacca) is een ontkenning voor wat er is. Het werkt Mara de misleider in de hand. De weg is er niet omheen, maar er doorheen. Wanneer je door de realiteit heen gaat, kom je er wijzer uit. Maar er omheen ondermijnt je zelfvertrouwen (saddha). Zelfvertrouwen gaat hand in hand met begrip, met inzicht, dat onmisbaar is in het bereiken van het hoogste doel. De veiligheid voor slavernij en het vrij zijn van banden (yoga kkhema).

Het gaat allemaal om het opgeven, het verzaken (nekkhamma) van alles waar het 'ik' zich mee voedt waardoor Mara wapens krijgt om zijn misleidende en listige spel voort te kunnen zetten. Zijn destructieve spel kan alleen worden gewonnen door het wapen van wijsheid (pañña) dat door pure aandacht (avajjana) ontwikkeld wordt.

De volledige overwinning van het 'ik' betekent de ontwaking tot de realiteit (sacca). De uitblussing (nirodha) van bewustzijn (viññana) betekent niet dat er geen bewustzijn meer is. Het is het type bewustzijn dat gedomineerd werd door persoonlijkheid (en dus subjectief is). Het uitgedoofde bewustzijn is een bewustzijn waarin het 'ik' is uitgedoofd en is getransformeerd in objectief gewaarzijn (vijañana) zodat 'de dingen kunnen worden gezien zoals ze werkelijk zijn' (yathabhuta). Dit behelst de bevrijding (vimutti) van alle lijden (dukkha). Dit is in werkelijkheid de ontsnapping (nissarana) aan lijden. Daarom is de overwinning van 'ik' de ultieme boodschap van de Boeddha.

Zijn boodschap impliceert ook een waarschuwing. Want het 'ik', het ego, speelt vaak parten en kan zeer dominant zijn. Het maakt daarbij niet uit of iemand een leerling of een leraar is. Onintelligente mensen hebben vaak een ongegrond vooroordeel (sasankharika citta) dat monniken vrij zijn van de ideeën van 'ik', louter vanwege het dragen van een gewaad. Monniken zijn er genoeg, maar die zijn niet per definitie (vanwege de titel bhikkhu) allemaal vrij van hartstochten (raga)! Dat is een niet-onderzochte aanname (sarambhapi). Er is slechts één type mens die volkomen vrij is van alle ideeën van 'ik' en dat is de arahat-discipel. Hij is geen leerling (asekha) meer, maar de belichaming van het Pad dat de Boeddha heeft onderwezen. Dit maakt het grote verschil in het boeddhistische onderwijs.

Het is niet voor niets dat de Boeddha het overwinnen van de ideeën van 'ik' zo benadrukt heeft. Want vanwege de tussenkomst van dat 'ik' word aan dingen een persoonlijke betekenis toegekend. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het benoemen in meditatie wat vaak onderwezen wordt. Dit moet juist voorkomen worden omdat door het benoemen een persoonlijke invulling gegeven wordt aan wat er is, wat er zich voordoet. Het geeft aanleiding om het bos van ideeën te doen groeien omdat er brandstof (ahara) gegeven wordt. Mensen vullen heel snel zelf iets in! Wanneer meditatie op de juiste manier beoefend wordt, is er slechts aandacht (avajjana), dus zonder de tussenkomst van persoonlijke activiteit (nisankhiti). Dit is zeer cruciaal in de gehele Leer omdat het een voorwaarde is die de persoon aan samsara gebonden houdt; het 'persoonlijk bewustzijn' wordt zo niet uitgeblust (nirodha) maar juist gaande gehouden. Dit is het proces van in het bestaan komen, van worden (bhava) met begeerte (tanha) als onderliggende oorzaak.

Mensen zijn erg goed in het creëren van iets, om er iets bij te maken (papañca), om iets in het bestaan te laten komen (uppajjati). Maar deze neiging maakt dat men de Dhamma die diepgaand is, niet ziet en steeds verder van de kern verwijderd raakt. De geest is makkelijk in het creëren van problemen, maar minder makkelijk om zich ervan te ontdoen. Het is vanwege de onvolmaaktheid vanwege het 'ik' waardoor de Dhamma zowel verkeerd onderwezen als verkeerd beoefend wordt. Verderop in de rubriek Beïnvloeding en autoriteit zal ik een belangrijke waarschuwing voor dit onvolmaakte afgeven.

Het is deze onvolmaaktheid waarom de Boeddha voorspelde dat de Dhamma stilletjes aan uit de wereld zal verdwijnen. Er is dus alles aan gelegen om de Dhamma in zijn ware perspectief weer te geven zodat de Dhamma correct kan worden beoefend. Voor het voordeel van velen. Tegelijkertijd kunnen we zo de verdwijning ervan zo lang mogelijk uitstellen.

Extra aanbevelingen