Onafhankelijkheid opent de weg naar innerlijke vrijheid

Onafhankelijkheid heeft een diepe en brede betekenis. Het kan beschouwd worden als het allerbelangrijkste aspect binnen de boeddhistische Leer.

Inhoudsopgave

Het belangrijkste aspect

Geen opvolger aangewezen

Perfect

Het belangrijkste aspect

Onafhankelijkheid (anissito) heeft een diepere en bredere betekenis dan wat het ogenschijnlijk doet vermoeden. Dit aspect doorkruist de gehele boeddhistische Leer omdat het een absolute voorwaarde is voor innerlijke vrijheid. Omdat inzicht en innerlijke vrijheid samengaan, zal ik anissito dan ook als een rode draad door de sectie Inzicht meditatie laten lopen, al is het met verschillende bewoordingen en voorbeelden.

Geen opvolger aangewezen

Hoewel de Boeddha bijzonder goede discipelen om zich heen had zoals de eerwaarden Sariputta en Maha Moggallana, heeft hij nooit een opvolger aangewezen. In zijn laatste dagen heeft hij zelfs benadrukt dat een opvolger niet in zijn Leer thuishoort. Het was zijn nadrukkelijke wens. Besef dus heel goed dat in het Theravada boeddhisme geen plaats is voor een centraal gezag of welke vorm van autoriteit dan ook.

In het volgende citaat maak de Boeddha duidelijk dat hij niets heeft achtergehouden, wat impliceert dat er niets aan de leer toegevoegd hoeft te worden. Welke instructies moet een opvolger dan nog geven?

2.25. "Maar, Ananda, wat verwacht de gemeenschap van monniken van mij nog meer? Ik heb de Dhamma onderwezen, Ananda, zonder enig onderscheid te maken tussen ingewijden en niet ingewijden; met betrekking tot de Leer, Ananda, heeft de Tathagata niet zoiets als een gesloten vuist van een leraar die iets achter houdt. Als er iemand is die denkt: 'Ik zal de gemeenschap van monniken leiden' of 'de gemeenschap van monniken is van mij afhankelijk', laat hem de gemeenschap van monniken dan enige instructies geven. Maar, Ananda, de Tathagata heeft niet het idee dat hij het is die de gemeenschap van monniken leidt of dat de gemeenschap van monniken van hem afhankelijk is. Welke instructie zou hij dan aan de gemeenschap van monniken nog moeten geven?"

D16 — Maha Parinibbana Sutta — Het grote heengaan

En in het volgende citaat is hij er dan ook helder over dat de Dhamma Vinaya onze leraar is.

6.1. En de Gezegende zei tegen de eerwaarde Ananda: "Het kan zijn, Ananda, dat in sommigen van jullie de gedachte opkomt: 'De instructies van de Meester zijn er niet meer; wij hebben geen leraar meer.' Maar zo, Ananda, moet dat niet worden gezien. Want, Ananda, dat wat ik verkondigd heb en bekend gemaakt heb als de Dhamma en de Discipline (Dhamma Vinaya), dat zal jullie leraar zijn nadat ik ben heengegaan."

D16 — Maha Parinibbana Sutta — Het grote heengaan

Doordat hijzelf de Perfecte Verlichting had gerealiseerd, kende de Boeddha de aard van de mens maar al te goed. Hij was zich terdege gewaar van de gevaren van het aanwijzen van een opvolger. Het gevaar bestaat dat zo'n autoriteit, zo'n opvolger, zaken aan de Dhamma toevoegt wat de Dhamma helemaal niet is. Kijk maar om je heen.

Daarnaast kijken veel mensen erg op tegen personen met een bepaalde functie of status. Alleen al dat er 'een kaartje aan hangt' is vaak al voldoende om aan een persoon een betekenisvolle waarde toe te kennen. Hierdoor maken mensen zich afhankelijk (nissito) hetgeen een blokkade tot innerlijke vrijheid impliceert. De ware autoriteit opereert daarom niet altijd in de externe wereld, maar in de interne wereld. Die zit van binnen, in de diepste lagen van de geest. In dat opzicht verschillen de externe en interne wereld niet zoveel van elkaar.

Perfect

Misschien denk je nu: 'De Boeddha was toch ook een autoriteit?', maar de Boeddha was een heel bijzonder mens en ook een bijzondere Leraar. Zo benadrukte hij dat we ons aan geen enkel fenomeen moeten vastgrijpen, dus ook niet aan hem of aan zijn Leer. Hij was niet uit op zelfverheerlijking. Het enige dat hij wilde was dat wij de Dhamma beoefenen zodat wij bevrijding van lijden kunnen verwerven. Dat was zijn enige doel.

Hij leerde dat elk verschijnsel, vergankelijk (anicca), lijden (dukkha) en onwezenlijk of niet-zelf (anatta) is, niet alleen in de externe wereld, maar ook in de interne wereld. Zowel fysiek als mentaal. Dus ook opvattingen, meningen, ideeën over een goddelijke schepper, een ziel, een zelf, of wat dan ook. Dit zijn allemaal 'mentale objecten' en de vier Edele Waarheden, die de Leer van de Boeddha omvatten, zijn daarin geen uitzondering.

In zijn instructies in de Maha Satipatthana Sutta, benadrukt hij dat we ons ook niet moeten vastgrijpen aan zijn Leer. Want als we ons vastklampen aan de Leer, zijn we 'gebonden door kennis' (ñana bandhu) en kunnen we onze visie niet verruimen hetgeen ware wijsheid in de weg staat dat noodzakelijk is voor bevrijding van lijden. Hij wilde niet dat we kortzichtige mensen zijn, maar wijze, ruimdenkende wezens. Hij had immers zelf ervaren dat waar inzicht alleen kan verruimen als alle kennis achtergelaten wordt.

'(...) juist zoveel als nodig is voor de uitbreiding van inzicht en indachtigheid, en hij verblijft (viharati) onafhankelijk (anissito) en grijpt zich nergens in de wereld aan vast.'

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

Waar vinden we een leraar die zegt dat je zelfs niet afhankelijk van zijn leer moet zijn? Dat kan alleen een leraar zijn met een onbegrensd mededogen en een perfect inzicht heeft in wat de weg naar innerlijke vrijheid werkelijk is.

Naast het feit dat de Boeddha een perfect Pad heeft aangewezen, is hij ook een perfect Leraar. Hij heeft ons gewezen op onze eigen verantwoordelijkheid om te oefenen. Maar als we in die oefening vastgrijpen, ons afhankelijk maken van zijn Leer of van wat dan ook, dan zullen we niet het gewenste doel kunnen realiseren omdat die afhankelijkheid wijsheid beperkt. Dit typeert de Boeddha als een uniek en perfect Leraar.

Innerlijke vrijheid kan niet worden gerealiseerd door de woorden van de Boeddha te omarmen en stevig vast te grijpen. Vrijheid kan nooit afhankelijk zijn van iets. Het is juist de onafhankelijkheid (anissito) dat de weg naar ware vrijheid opent. Dit is de strekking van zijn woorden. De Boeddha illustreerde dit a.d.h.v. de beroemde gelijkenis van het vlot.

Document info
RegID h3iyuOdgnQU4eA4
Bijgewerkt 12 december 2022 11:32:05
Auteur Peter van Loosbroek — Ananda
Locatie www.sleuteltotinzicht.nl
Copyright Zie a.u.b. copyright www.sleuteltotinzicht.nl/glb_copyright.htm
Overig Geen