Kalmte en inzicht

Samatha vipassana

Inhoudsopgave

De twee takken van de boeddhistische meditatie

Kalmte

Inzicht

Het voordeel van kalmte en Inzicht

Kalmte en inzicht in paren

samatha vipassana

'Kalmte en inzicht'.

De twee takken van de boeddhistische meditatie

'Kalmte en inzicht' of 'sereniteit en inzicht', zijn identiek aan concentratie (samadhi) en wijsheid (pañña) en worden beide in de beoefening van concentratie (samadhi) toegepast. Ze vormen de twee takken van mentale ontwikkeling (bhavana).

Kalmte

'Kalmte' (samatha) is een onverstoorbare, vredige en heldere gemoedstoestand die wordt bereikt door een sterke mentale concentratie. Hoewel het als een aparte manier van oefenen (zie samatha yanika) gericht is op het bereiken van de meditatieve verdiepingen (jhana), is een hoge mate van rustige concentratie (hoewel niet noodzakelijkerwijs die van de verdiepingen) ook onmisbaar voor inzicht. Kalmte bevrijdt de geest van onzuiverheden en innerlijke obstakels en geeft het een grotere doordringende kracht.

"Wat is nu de kracht van kalmte (samatha bala)? Het is de eenheid van geest en de niet afgeleide geest als gevolg van vrijheid van zintuiglijk verlangen (verzaking) (…) vanwege vrijheid van kwade wil (…) vanwege het waarnemen van licht (aloka sañña) (…) vanwege het niet afgeleid zijn (…) vanwege het analyseren van verschijnselen (…) vanwege kennis, vreugde, de 8 verworvenheden (jhana's), de 10 kasina's, de 10 herinneringen (anussati), de 9 begraafplaatscontemplaties (sivathika), de 32 delen van het lichaam (kaya gata sati), (…) eenheid van geest en de niet afgeleide geest (avikkhitta citta) van iemand die het opgeven (patinissagga) contempleert terwijl hij inademt en uitademt (anapana sati)."

"De kracht van kalmte bestaat uit de vrijheid van verstoring (iñjita). In de eerste meditatieve verdieping (jhana), van de vijf hindernissen (pañca nivarana); in de tweede meditatieve verdieping, van aanvangende gedachte (vitakka) en aanhoudende gedachten (vicara); (…) in de sfeer van noch waarnemen noch niet waarnemen (n'eva sañña nasaññayatana) bestaat het uit de vrijheid van verstoring door de waarneming van de sfeer van niets-heid (akiñcaññayatana) (zie anupubba nirodha), die niet langer geagiteerd en geïrriteerd is door bezoedelingen geassocieerd met rusteloosheid (uddhacca), noch door de groepen van het bestaan (pañca upadana kkhandha)."

PtsM 1 §97

Inzicht

'Inzicht' (vipassana) is het indringende begrip door directe meditatieve ervaring van de vergankelijkheid (anicca), het onbevredigende (dukkha) en onpersoonlijkheid (anatta) van alle materiële en mentale verschijnselen van het bestaan. Het is inzicht dat leidt tot toegang tot de bovenwereldse (lokuttara) staten van heiligheid en tot uiteindelijke bevrijding (vimutti).

''Wat is nu de kracht van inzicht (vipassana bala)? Het is de contemplatie van vergankelijkheid (aniccanupassana), van lijden (dukkhanupassana), van geen-zelf (anattanupassana), van walging (nibbidanupassana), van onthechting (viraganupassana), van uitblussing (nirodhanupassana), van het opgeven (patinissagganupassana), met betrekking tot lichamelijkheid (rupa), gevoel (vedana), waarneming (sañña), mentale formaties (sankhara) en bewustzijn (viññana). (…) Dat men bij het overdenken van de vergankelijkheid niet meer geagiteerd is door het idee van hechten (…) niet meer door onwetendheid en de daarmee gepaard gaande bezoedelingen en niet meer door de groepen van het bestaan (pañca upadana kkhandha). Dit wordt de kracht van inzicht genoemd."

PtsM 1 §97

Het voordeel van kalmte en Inzicht

"Monniken, deze twee dingen hebben betrekking op ware kennis. Welke twee? Kalmte en inzicht (samatha vipassana)."

"Wanneer kalmte (samatha) is ontwikkeld, welk voordeel ervaart iemand dan? Dat de geest is ontwikkeld (mahaggata citta). Wanneer de geest is ontwikkeld, welk voordeel ervaart iemand dan? Dat hartstocht (raga) is opgegeven (patinissagga). Wanneer inzicht (vipassana) is ontwikkeld, welk voordeel ervaart iemand dan? Dat wijsheid (pañña) is ontwikkeld. Wanneer wijsheid is ontwikkeld, welk voordeel ervaart iemand dan? Dat onwetendheid (avijja) is opgegeven (patinissagga)."

"Een geest die bezoedeld is door hartstocht, is niet bevrijd. En wijsheid die bezoedeld is door onwetendheid, is niet ontwikkeld. Aldus, monniken, door onthechting (viraga) van hartstocht, is er bevrijding van de geest (ceto vimutti). En door onthechting van onwetendheid is er bevrijding door wijsheid (pañña vimutti)."

A02-031 — Het voordeel van kalmte en inzicht

Kalmte en inzicht in paren

Er is een methode van meditatieve beoefening waarbij, in wisselende volgorde, kalmte meditatie en inzicht meditatie worden ontwikkeld. Het heet 'kalmte en inzicht in paren' (samatha vipassana yuganaddha), het koppelen of samenspannen van kalmte en inzicht. Wie het onderneemt, gaat eerst de eerste meditatieve verdieping in. Nadat hij hieruit gekomen is, beschouwt hij de mentale verschijnselen die erin aanwezig waren (gevoel, waarneming, etc.) als vergankelijk (anicca), lijden (dukkha) en niet-zelf (anatta), en zo ontwikkelt hij inzicht. Daarop gaat hij de tweede meditatieve verdieping (jhana) in en nadat hij daaruit is gekomen, beschouwt hij wederom de samenstellende verschijnselen ervan als vergankelijk, etc. Op deze manier gaat hij van de ene meditatieve verdieping naar de volgende, totdat eindelijk, tijdens een moment van inzicht, de intuïtieve kennis van het pad (van het in de stroom treden (sotapatti, etc.) naar voren flitst.

Zie A04-170; A09-036; PtsM: Yuganaddha Katha.