In het heden leven — Deel 3

Inhoudsopgave

Het hoofd en het hart

Een eenvoudig en energiek leven

De afname van innerlijke conflicten

Het hoofd en het hart

Voor de meeste mensen is het heel moeilijk om van moment tot moment in het heden te leven. De geest begeeft zich vooral snel naar het verleden dat door herinneringen in leven wordt gehouden. Misschien heb je een mooie herinnering aan het verleden, maar als je erop let hoe je geest daarnaar terugkeert, zul je zien dat hij het gebruikt als middel om te ontsnappen aan wat er hier en nu is. Daarentegen zijn zorgen, het maken van plannen, ambities en tal van andere dingen, onderwerpen die de geest vaak aanwend om zich naar de toekomst te bewegen. Persoonlijke idealen en verlangens nemen vaak een primaire positie in waardoor eveneens het moment van het nu gemist wordt. Omdat de geest op die manier door Het zelf in beslag wordt genomen door wat hij vergaard heeft, kan hij niet vrij zijn om te ontdekken wat er zich in het hier en nu afspeelt. Dan mist hij de diepere betekenis van bepaalde gebeurtenissen die in het nu plaatsvinden. We zouden geen enkele essentiële levensles moeten missen.

Levenslessen beantwoorden niet altijd aan onze verlangens, houden geen rekening met persoonlijke idealen en verlangens, maar tonen feiten die inderdaad soms hard en zwaar kunnen zijn. Een andere keer zijn er wel leuke, mooie dingen waar onze verlangens naar uitgaan, of het zijn juist vervelende, lastige dingen of situaties. Het zijn in elk geval reacties van de geest waardoor hij aan het moment van het nu voorbij gaat. Maar als we ons kunnen openstellen voor het nu, met inbegrip van alle feiten die er zijn, wanneer we niets omarmen en niets wegduwen, dan kunnen we alles dapper aankijken, wat het ook is. In die openheid van geest kunnen we echt zien en begrijpen we wat er werkelijk gaande is (yathabhuta). Dit zijn de momenten waarin we de betekenis van alles leren begrijpen en in het bijzonder uiteindelijk onszelf leren begrijpen.

Je kunt dus stellen dat we door elke ervaring waarin we de betekenis van iets duidelijk begrijpen, we onszelf leren begrijpen. Dat is omdat de drie kenmerken (ti lakkhana) in alles aanwezig zijn. Wanneer we hierop mediteren zal het eerst slechts een conceptueel begrijpen zijn. Als we vervolgens het denken los kunnen laten en we leven indachtig (sati) in het heden, zal dat conceptuele begrijpen van de kenmerken meer een begrijpen van Het hart worden. Het hart redeneert niet in de vorm van louter conceptuele termen anicca, dukkha, anatta. Het hoofd is een 'voorbereiding', een 'voorstadium' geweest zodat het hart — na veel oefening — de ware betekenis van alle dingen en gebeurtenissen in de diepste zin met een alles doordringend inzicht kan begrijpen.

Wanneer we onszelf zo opvoeden — de kenmerken verstandelijk te begrijpen, indachtig leven zodat het een zaak van het hart kan worden — zullen we leren en genieten van elk moment, zelfs van 'de mindere momenten'. Echt geluk is op elk moment volkomen begrijpen wat er is, wat er zich ook voordoet. Wat dat ook mag zijn. Want zonder Het zelf kunnen we moeiteloos overal doorheen gaan en overal van genieten en leren. En die momenten waarin er niets lijkt te zijn terwijl je heel aandachtig bent, zijn de meest waardevolle. Waarom is dat zo? Dat is omdat dat 'niets' afgedaan heeft met het oude en plaatsgemaakt heeft voor het nieuwe dat er elk moment is. Op die momenten zijn de kaarten opnieuw geschud en zal het leven in alle opzichten in positieve zin een radicale verandering ondergaan.

Een eenvoudig en energiek leven

Door je open te stellen voor alles wat er is, wordt de weg vrijgemaakt zodat het nieuwe ontdekt kan worden. Het mooie van dit ontdekken is, dat het leven dan eenvoudiger en dus makkelijker verloopt. Er is immers niets dat je omarmt en niets dat je wegduwt, je ziet nergens tegenop. Dat is omdat het nieuwe het oude niet in zich meedraagt. Er staat niets in de weg. Er is alleen een weg die open en vrij is om te gaan. In het nieuwe zijn geen bouwsels van Het zelf zoals angst, bezorgdheid, dwangmatigheid, gekunsteldheid, opzet en plannenmakerij dat veel energie weg slurpt. De geest is minder bezwaard door verkeerde, onheilzame (akusala) zaken. Het leven in het heden maakt het leven eenvoudiger omdat de geest lichter (lahuta), en flexibeler (muduta) is en over aanpassingsvermogen (kammaññata) beschikt. Dit vergroot de vaardigheid van de geest (paguññata).

Er zal meer controle in het leven zijn omdat innerlijke conflicten zullen afnemen. Terwijl de activiteit van het zelf afneemt — het zelf dat zoveel moeilijkheden creëert met z'n gekunstelde opzettelijkheid — kan Het hart haar werk doen in de vorm van intuïtief inzicht (vipassana), de fundamentele kracht (bala) van het hart.

Het zelf slurpt alle beschikbare energie weg. Maar wie de vermogens van het hart (bala) heeft ontwikkeld, bulkt van de energie.

De afname van innerlijke conflicten

Het zelf heeft erg de neiging te vergaren. Kennis, oude ervaringen, het hechten aan denkbeelden, meningen/opvattingen (ditthi) etc. Door zijn eigen vergaren vanwege ontelbare reacties (conditionering), belast de geest zichzelf. Zo wordt hij door vele dingen in beslag genomen. Het is deze ballast die het proces van worden (bhava) gaande houdt en waardoor de geest niet vrij kan zijn.

Deze onvrijheid bouwt muren om iemand heen hetgeen mensen klein van geest maakt waardoor begrip en ervaring beperkt zullen zijn. Zo ontstaat disharmonie en verdeeldheid, zowel binnen als buiten ons. Het brahmanisme dat — in tegenstelling tot het boeddhisme — onderwijst dat er een 'zelf' is, is hier een overduidelijk voorbeeld van met hun vernederende kastenstelsel. Het is een uitmuntend voorbeeld van hoe het idee van 'zelf' arrogantie (mana) in de hand werkt.

Wanneer we leren om in het heden te leven, zullen we beter kunnen observeren wat er in en om ons gebeurt. Dan zal het ons opvallen dat we vaak reageren op diverse gebeurtenissen en verschijningsvormen die ons vervolgens weer beïnvloeden oftewel conditioneren. Zodra we ons gewaar zijn van deze situatie zullen innerlijke conflicten afnemen omdat we dan begrijpen hoe ze ontstaan. We beginnen oorzaken en gevolgen (paticcasamuppada) te zien. Naarmate de geest vrijer wordt van zijn eigen conditionering en van wat hij vergaard heeft, krijgt hij meer energie en ruimte om de werkelijkheid te onderzoeken (dhamma vicaya). Dan kan hij echt leren waardoor de vermogens van Het hart uitgebreid en verdiept worden zodat ze ons verder kunnen begeleiden naar het einddoel. Zo verkwanselen we geen kostbare energie.