De innerlijke autoriteit

Inhoudsopgave

Voorbeeld innerlijke autoriteit

Voorbeeld externe autoriteit

Een geel gewaad maakt een monnik niet wijs

Vastgrijpen doen we zelf

Extra aanbevelingen

Voorbeeld innerlijke autoriteit

Als we leren om goed naar de staat van de geest te kijken (cittanupassana), zullen we ontdekken dat we heel vaak innerlijk reageren. We reageren op allerlei ervaringen die we waarnemen, de gevoelens die ermee samengaan, de herinneringen die het geheel levendig houden etc. Door erop te reageren maak je jezelf er afhankelijk (nissito) van. Wanneer iemand je uitscheld en je reageert daarop door terug te schelden, gooi je hooi op het vuur. Dan geef je brandstof aan de situatie waardoor het kan uitlopen op een grote fik. Zolang we innerlijk reageren, zullen reacties op reacties de innerlijke chaos doen toenemen (papañca) omdat je het voedt (ahara). Dan zal en kan het van binnen niet rustiger worden. En hoe onrustiger het is, hoe moeilijker het is om tot helder begrip (sampajañña) te komen.

Dit innerlijk reageren noem ik 'de innerlijke autoriteit'. De autoriteit is de baas, heeft de leiding, regeert over je, is dominant. Wanneer de innerlijke autoriteit dominant is, heeft ook autoriteit (in het algemeen) in de externe wereld het vaak voor het zeggen. Dit is waarom mensen zo vaak tegen autoriteit opkijken. Want de innerlijke- en de externe wereld staan niet los van elkaar. Waarom beide werelden als gelijksoortig ontstaan, is een kwestie van innerlijke afhankelijkheid (nissito) oftewel de wet van het afhankelijk ontstaan (paticcasamuppada). Het is de innerlijke autoriteit die lijden (dukkha) veroorzaakt. Het is erg belangrijk om tot dit inzicht te ontwaken.

Voorbeeld externe autoriteit

Hoewel de Boeddha zeer bekwame monniken had zoals bijvoorbeeld Sariputta, Maha Moggallana en Maha Kassapa, heeft hij nooit een opvolger aangewezen. Een van de redenen is dat hij uiteraard heel goed wist 'hoe dingen werken'. Dat mensen erg opkijken tegen autoriteit. En niet minder belangrijk: dat het begrijpen van de Dhamma niet afhankelijk is van hem of van een of andere autoriteit (zie bijvoorbeeld D16.2.25).

Zo wordt er in het Mahayana boeddhisme een autoriteit gehandhaafd. Een aangewezen leider. En die wordt op 'handen en voeten gedragen'. Wat er wordt uitgedragen staat op vele vlakken in schril contrast tot wat de Dhamma werkelijk is. En de halve wereld loopt er blindelings achteraan. Dit is een van de oorzaken waarom de Dhamma langzaamaan uit de wereld en uit de geest van de mensen zal verdwijnen.

Wanneer iemand een titel als 'Dr.', 'Drs.', 'Prof.' etc. voor de naam heeft staan, wanneer het een landelijke organisatie of de wetenschap betreft, ontstaat er al snel — zonder een voorafgaand kritisch onderzoek (dhamma vicaya) — de aanname (sarambhapi) dat het dan wel prima of oké is. Een verkeerd gegrondvest vertrouwen, een blindelings volgen, is dan snel gemaakt. Die afhankelijkheid begint bij zintuiglijke verlangens (kamacchanda) en innerlijke reacties. Verlangens omdat dat met voorkeur van doen heeft en innerlijke reacties omdat die het aandikken, doen groeien, in kracht doen toenemen (papañca).

Alles kan een autoriteit voor je zijn, vooral wanneer je daar op vertrouwt en je jezelf er afhankelijk van maakt. Toen Jezus aan het kruis hing en een immens lijden moest doorstaan, was zijn smartenkreet: "O vader, waar ben je nu?!" Maar die vader waarvan hij zichzelf zo afhankelijk had gemaakt en waarin hij zo'n vertrouwen had, kwam niet…

Een geel gewaad maakt een monnik niet wijs

Het woord 'monnik' is een ander voorbeeld dat vaak een ongegrond vertrouwen opwekt. Als mensen dit woord horen, wordt het vastgegrepen. Dit impliceert dat er een onvoorwaardelijk, blindelings volgen en ongegrond geloof is. Een geloof, een visie, een mening (ditthi) dat elke monnik een goede en wijze monnik is. En vervolgens gaan mensen naar die persoon omdat ze begoocheld zijn door het idee dat hij echt wijs is en ze veel van hem kunnen leren. Een vooropgezet idee (sasankharika citta). Louter doordat hij de titel 'monnik' toegewezen heeft gekregen en omdat hij een gewaad draagt.

Wijsheid, begrip, is de primaire voorwaarde voor bevrijding (vimutti). Als het inderdaad zo is dat elke monnik per definitie wijs is, hoef je er niet naar toe te gaan voor wijze raad. Dan scheer je gewoon je hoofd kaal, koop je een gewaad en gooi je dat over je heen. Dan ben je plotsklaps wijs! Zo kun je jezelf ook 'wijs maken' of is het jezelf iets 'wijsmaken'? Het is natuurlijk het laatste. Dit is de weg van een dwaas (balo) persoon. Niet de weg van intelligente, wijzen (viññuhi) mensen.

Ikzelf heb eens een tempel in Nederland bezocht waar een Nederlandse monnik notabene de hoofdmonnik was. Dit zal in het jaar 2001 zijn geweest. Het was voor de eerste keer dat ik er kwam en had de man nog nooit ontmoet. Omdat het zijn verjaardag was, werd er een toneelstukje (een Jataka) opgevoerd door kinderen in apenpakjes. De ouders, de lekenvolgelingen, zaten er in grote getalen omheen; zo'n 40-50 mensen. De 'meisjes apen' hadden korte rokjes aan… De hoofdmonnik zat op een stoel en hij riep een van de meisjes bij zich. Het meisje zal ergens tussen de 8 en 10 jaar zijn geweest. Terwijl hij daar op zijn zetel zat en het meisje naast hem stond, ging zijn rechterhand naar haar beentjes en bewoog onder haar rokje naar boven… Terwijl hij het gele gewaad droeg tot aan zijn nek… En geen van de mensen die zo tegen deze autoriteit opkeken, zag wat hier werkelijk gebeurde vanwege hun zeer, zeer diepe mentale slaap. Wees niet zo dom! Kijk nooit tegen autoriteit op! Laat dit tevens een voorbeeld zijn van hoe blind innerlijke autoriteit je kan maken.

Deze 'monnik' is vaker zeer ernstig in overtreding geweest. Hij heeft na deze gebeurtenissen, naar zeggen, zelf afstand gedaan van het monnikschap. Dit zijn de mensen die het boeddhisme en de Dhamma grote schade toebrengen en daarom ook zeer slecht kamma genereren. Maar juist van dat aspect, dat het belangrijkste in de Dhamma is, daar snappen zulke dwazen (balo) helemaal niets van. Juist begrip is niet afhankelijk van een geel gewaad!

Toen ik die verwerpelijke daad (akusala) zag begaan, dacht ik: 'Wat?! Zie ik het goed?' Ik moest het een paar seconden laten bezinken. En meteen daarop 'verscheen Mara naast mij' en fluisterde me in: 'Dit is niet echt. Het bestaat slechts in je verbeelding. Het is een illusie.' Maar ik had Mara de Kwade (Maro papima) meteen door en 'zei tegen hem': 'Mara, mijn waarneming is zeer zuiver, er is geen enkele twijfel in mij. Ik begrijp goed wat ik zie. Net zo goed als dat ik jou begrijp, inclusief jouw voltallig leger.' En daarop verdween Mara, tevergeefs wachtende op een volgende gelegenheid om opnieuw toe te slaan.

Zou in gevallen zoals bovenstaand, de Dhamma uitgelegd en beklemtoond zijn geweest zoals ook de Boeddha dat deed? Ik denk van niet. Waarom is dat zo? Wanneer een leraar/oprichter (die notabene het kernpunt van een Sangha vormt) geobsedeerd is door zulk een zintuiglijkheid (kama), dan is zijn geest ernstig bezoedeld en zonder enig verantwoordelijkheidsbesef. Zo iemand leidt mensen niet naar veiligheid (khemam) maar naar gevaar (adinava). En dat geldt ook voor het voortbestaan van de zuivere Dhamma.

Wanneer de Dhamma correct en met alle oprechtheid onderwezen zou zijn, dan zouden de lekenvolgelingen niet zo begoocheld (moha) zijn geweest. Dan zouden zij direct hebben gezien en begrepen wat er recht voor hun ogen afspeelde.

Een ander voorbeeld waarin de Dhamma ernstige schade toegebracht werd, is het geval van de monnik Sati. De Boeddha is niet mals in zijn afkeuring en berispte hem. Zie M038 — Maha Tanhasankhaya Sutta — De grote toespraak over de vernietiging van begeerte.

Daarom is het belangrijk dat er een stabiele Sangha is. Een Sangha waarin mensen hun kracht (bala) halen uit de bestudering en de beoefening van de Dhamma (pariyatti) zoals die door de Boeddha daadwerkelijk is onderwezen. Een Sangha bestaat uit mensen, maar zonder de juiste kracht (bala) verliest het woord 'Sangha' haar ware betekenis.

Uit de Dhammapada:

In de Kalama Sutta waarschuwt de Boeddha de Kalama's voor het blindelings volgen. Zelfs in het geval zij hemzelf als hun leraar beschouwen. Dit is de karaktertrek van een eerlijke, open leraar. Een leraar die aanspoort tot een diepgaand onderzoek (dhamma vicaya).

Omdat de innerlijke- en externe wereld niet los van elkaar staan, kijken mensen dan ook heel snel op tegen autoriteit en maken zich er snel afhankelijk (nissito) van. De belangrijkste oorzaak hiervan is een gering zelfvertrouwen (saddha) oftewel inzicht, begrip (samma ditthi). Wanneer dit tekort schiet, ben je overgeleverd aan autoriteit. Maar het zou veel beter zijn om op jezelf te vertrouwen. Een wijs mens laat z'n geluk niet van iets of iemand afhankelijk zijn. En ja, het is zo dat we instructies nodig hebben om het doel te bereiken. Maar het moet geen blindelings volgen zijn waardoor die instructies slechts een zaak van het hoofd zijn zonder dat het hart geraakt wordt. Onthoud goed dat de arahat zelfs niet gebonden is aan het Pad dat hij gevolgd heeft waardoor hij Nibbana heeft gerealiseerd. Hij is niet gebonden door kennis. Ñana bandhu is de Pali term die 'gebonden door middel van kennis' betekent.

Vastgrijpen doen we zelf

Afhankelijkheid begint in de innerlijke wereld, bij onszelf. Zelf grijpen we vast en zelf kunnen we ervoor kiezen dat niet te doen zodat we vrije mensen kunnen zijn, onafhankelijk (anissito) van welke autoriteit dan ook.

Omdat we onze oren laten hangen naar de innerlijke autoriteit, onszelf er afhankelijk van maken door op zijn verzoeken en eisen te reageren, zal hij onze slavendrijver worden. Deze slavendrijver heeft vele manieren om ons leven onprettig, minder vreugdevol te maken. Wat hij doet is de geest verkleinen en je ballast (upadhi) vergroten. Je leven niet lichter, maar zwaarder maken. Hij lost problemen niet op, maar doet ze juist doen toenemen. Deze innerlijke autoriteit draagt de naam Mara die symbolisch voor 'de misleider' staat. Hij heeft een uitgebreid leger, vele manieren, trucks waarmee hij ons op een sluwe manier bestrijd. Wanneer we niet waakzaam, niet indachtig zijn, zal zijn leger aan terrein winnen. Maar als we heel serieus zijn en een leven leiden in en met aandacht, dan zal Mara op een dag, inclusief zijn voltallige leger, verslagen langs de weg liggen.

Wat dus essentieel is, is te zien en te begrijpen dat het bij onszelf begint. We houden de onrust, de chaos, problemen, het lijden (dukkha), zelf in stand doordat we reageren op van alles en nog wat, er voeding aan geven. Andere dingen zoals iemand die een middelvinger naar je opsteekt, je uitscheld, je minacht, je opvoeding, een mishandeling etc. etc., zijn allemaal oorzaken die je verdrietig en ongelukkig maken. Maar al die ervaringen zijn 'mede oorzakelijk'; de hoofdoorzaak om verdriet te laten toenemen of te laten ophouden, ligt diep verscholen (anusaya) in onszelf. Er is veel aandacht (avajjana) voor nodig om het te zien, te herkennen (samjañana), te erkennen (abhiññeyya), te begrijpen (sampajañña), te ontdekken (passe) en ervan te leren (passati). Een belangrijke eerste stap in deze richting is eerlijkheid oftewel oprechtheid (ujukata).

Extra aanbevelingen