Wat is stress en hoe kom je er vanaf?

Inhoudsopgave

Inleiding

Stress is feitelijk gelijk aan lijden

Goed nieuws!

Voorbeeld van de put

Bewustzijn moet op een natuurlijke wijze kunnen stromen

Vrij zijn van gevaar, angst en lijden

Waar gaat het om?

Een paar eenvoudige voorbeelden

Voorbeeld op de fiets

Voorbeeld in de file

Voorbeeld mobieltje

Extra aanbevelingen

Inleiding

Omdat lang niet iedereen, in de kern beschouwd, beseft wat stress is, zullen we eenvoudige maar essentiële voorbeelden van stress aanhalen zodat je inzicht hierin breder en dieper wordt. We zullen een eerste licht werpen op hoe de toename en de afname van stress zich voltrekt. Vervolgens zullen we straks op de vervolgpagina hier verder op ingaan en dit tot in detail, maar wel heel duidelijk en eenvoudig verder uitleggen. (Wordt straks naar verwezen in de rubriek Extra aanbevelingen).

Voor alle mensen die aan hun gezondheid en aan hun mentaal welzijn willen werken, kan deze pagina een radicale positieve verandering in hun leven gaan betekenen.

In westerse landen wordt veel te vaak aan symptoombestrijding gedaan. Maar een symptoom is een gevolg van een oorzaak. Alle dingen bestaan uit meerdere oorzaken. Dus als je één of zelfs meerdere oorzaken wegneemt, neem je daarmee nog niet de hoofdoorzaak weg. En dat is nu precies waar het om gaat. In het oorspronkelijke boeddhisme — waar deze website op gebaseerd is — wordt juist de nadruk gelegd op het wegnemen van die hoofdoorzaak van lijden. Op deze pagina wordt het allemaal in eenvoudige taal uitgelegd.

Stress is feitelijk gelijk aan lijden

Stress duidt kortgezegd op een situatie waarin er gevaar dreigt. Die situatie kan realistisch zijn, een situatie zonder dat je dat zelf veroorzaakt. Het leven is immers vol gevaren. Maar het kan ook een situatie zijn die je onbewust zelf creëert. Dat je niet waakzaam genoeg bent.

Wanneer dit vaak gebeurt, het vaak wordt herhaald, wordt het een gewoontepatroon. Dit gewoontepatroon zal dan een belangrijke invloed op je leefwijze krijgen. Het gaat langzaam, beetje bij beetje ontstaan. Het komt langzaam 'in het bestaan' (bhava). Zo kunnen gedachte- en gewoontepatronen een sterke invloed op je leven gaan krijgen en misschien wel je hele leven gaan beheersen.

Wanneer je een keer over gras loopt, worden er enkele grassprietjes platgedrukt. Binnen enkele uren herstellen ze zich weer naar hun oorspronkelijke stand. Echter, als er door meer mensen en herhaaldelijk over dezelfde plek gelopen wordt, ontstaat er na verloop van tijd, beetje bij beetje een pad. Het wordt een 'pathway'.

Er zijn overal dingen waar je onbewust op kunt reageren. We worden heel vaak verleid. Niet alleen door de dingen om je heen, maar ook dingen binnen in je. Je denken kan overal heen schieten, je gevoelens worden heen en weer geschud, je geest kan heel rusteloos zijn etc.

Rusteloosheid is een allesbepalende factor die een goede concentratie tegenwerkt. Misschien denk je dat het wel meevalt dat je onrustig bent, maar dat is omdat je nog niet ervaren hebt wat echte innerlijke rust is. Dat je innerlijk zo stil bent als een heel diep meer waar alles heel kalm en vredig is. Wanneer in die regio iets beweegt, valt het meteen op, het wordt meteen gezien. Maar dat werkt zo niet in een chaotische wereld. Daar is beweging en onrust maar heel gewoon. Onrust gaat heel snel een gewoonte worden.

De minst geringste innerlijke onrust veroorzaakt een vastgrijpen in je waarnemen (wat je ziet, wat je hoort etc.). Dit betekent dat je (vaak te snel, te impulsief) reageert op wat je waarneemt. Maar waar je op reageert, daar raak je in betrokken. Dit vastgrijpen betekent dat je jezelf 'afhankelijk' maakt van allerlei dingen, situaties, gebeurtenissen. Dan laat je jezelf door diverse dingen beïnvloeden. En zo kun je niet vrij zijn. Want waar een afhankelijkheid is, daar kan geen vrijheid zijn. Op die manier draag je steeds vanwege innerlijke reacties een ballast met je mee.

Goed nieuws!

Wanneer je jezelf oefent in aandachtigheid, wordt je vanzelf innerlijk kalmer. Die kalmte draagt bij tot een betere concentratie waardoor je 'de dingen kunt zien zoals ze werkelijk zijn'. Dit is een wakker worden uit een hele diepe mentale slaap. Denk niet dat dit alleen nodig is voor jou; het is essentieel voor alle mensen.

Wanneer je aandachtig bent, ga je echt zien. En in echt zien kun je echt begrijpen. Wanneer je eenmaal de oorzaak van iets begrijpt, ga je langzaam maar zeker ook de oplossing begrijpen. Dus: als je aandachtig bent, ga je echt zien. En als je echt gaat zien, kun je echt gaan begrijpen. Zo werkt dat. Op die manier kun je jezelf bevrijden van al je ballast. Zo kun je een oude wereld achterlaten en steeds nieuw zijn. Precies zoals een slang haar oude versleten huid van zich afschud en daar nooit meer in terugkeert.

Uit de Dhammapada:

Voorbeeld van de put

De geest (mano) kan alleen goed functioneren als bewustzijn (viññana) steeds vernieuwd wordt. De geest kan vergeleken worden met een put met water erin: de geest is de put en bewustzijn is het water in de put.

Via kanalen stroomt er steeds vervuild water in de put waardoor de put vervuild wordt. Omdat het water in de put stilstaat, gaat de put op den duur stinken. Maar als er afvoerkanalen op de put worden aangesloten, kan het water in de put doorstromen waardoor het vervuilde water wordt afgevoerd. Zo zal de inhoud van de put steeds nieuw en fris zijn. Het bewaken van onze zintuigen, de beheersing en de controle erover, werkt als de afvoerkanalen op de put. Wat ervoor nodig is, is aandacht schenken (avajjana), indachtigheid (sati). Dit leidt niet tot lijden, maar tot het ophouden van lijden. Tot een gelukkig leven.

Bewustzijn moet op een natuurlijke wijze kunnen stromen

Wanneer we niet vastgrijpen in ons waarnemen, kan bewustzijn stromen, zoals het hoort. Hierdoor wordt het oude niet vastgehouden waardoor bewustzijn steeds wordt vernieuwd en daarom altijd fris kan zijn. Omdat de geest zodoende niet geconditioneerd wordt door het oude, is hij nergens door te beïnvloeden. Dit is de geest die vrij van bezoedelingen is. Dit is de geest die onder alle omstandigheden volmaakt gelukkig kan zijn. Waarom is dat zo? Dat is omdat hij zonder bezoedelingen tot echt begrip (samma ditthi) komt. Dit wil zeggen dat je op elk moment perfect begrijpt wat er is, wat er zich voordoet. Dit is een geluk dat nooit saai is en nooit ophoudt. Het is steeds anders en daarom steeds nieuw. Deze staat van de geest (citta) kun je verwerkelijken indien je bereid bent om te veranderen.

Het leven is niet statisch, maar dynamisch. Wanneer je dit in Het hart begrijpt, kan je meeveranderen op de stroom van het dynamische leven. Precies zoals alle dingen in het leven in een staat van voortdurende verandering zijn (thitassa aññatattam). Maar door vast te grijpen kun je niet veranderen, ga je tegen de stroom van een natuurlijk proces in waardoor de geest star wordt en gevoelig is voor veranderingen. Dit is vragen om moeilijkheden, om lijden (dukkha).

Vrij zijn van gevaar, angst en lijden

Zijn problemen een gelukkige staat van de geest? Brengen problemen geluk met zich mee? Waarom ontstaan problemen? Eerder doordat je iets niet begrijpt, dan wanneer je iets wel begrijpt, nietwaar? Een probleem (dukkha) kan je beschouwen als gevaar (adinava). Wanneer je een probleem niet ziet en niet begrijpt, kan het niet worden opgelost, en is er aanvankelijk gevaar en daarom ook angst (bhaya). Maar zodra je een probleem helder ziet en begrijpt, lost het probleem zich (vaak) vanzelf op en verdwijnt het gevaar, inclusief de angst.

Daarom is aandacht schenken (avajjana) aan alles wat er zich voordoet om tot een diep begrip te komen, van essentiële waarde. Indachtigheid (sati) leidt tot een gelukkig leven dat vrij van gevaar, angst en lijden is.

Waar gaat het om?

Wanneer je aandachtig (avajjana) bent, ontstaat er echt zien. Als er een echt zien is, kan je alles helder begrijpen (sampajañña) wat er is, wat er zich afspeelt. Zo ontstaat inzicht in de wet van oorzaak en gevolg hetgeen cruciaal is voor de beëindiging van alle lijden (dukkha).

Een helder begrijpen doet het licht van inzicht opflitsen, telkens wanneer dat nodig is. Dit is het inzicht waar het allemaal om draait, zodat je 'de dingen kunt zien zoals ze werkelijk zijn' (yathabhuta).

Om echt te kunnen zien, is het nodig dat de innerlijke onrust (uddhacca) verdwijnt en plaatsmaakt voor innerlijke kalmte (passaddhi).

Een paar eenvoudige voorbeelden

Voorbeeld op de fiets

Als je door een drukke straat fietst, kunnen er allerlei dingen zijn die je afleiden. Iemand op het trottoir kan naar je roepen, een hond kan naar je blaffen, gedachten kunnen in je opkomen. Als je op de dingen reageert, raak je daar in betrokken. Dan ben je er niet vrij van. Omdat je afgeleid bent, zie je niet wat er voor je fiets gebeurt wat een ongeluk kan veroorzaken. Dit betekent gevaar (adinava), lijden (dukkha).

Zie de rubriek Waar gaat het om?

Voorbeeld in de file

Als je in je auto zit en je komt in de file, kan er heel snel onrust opborrelen. Je oog ziet verderop op de snelweg auto's stilstaan. Innerlijk ontstaat er een ergernis, een frustratie. Je zou weleens vanwege de file te laat op je werk (of thuis) komen.

Wat hier in werkelijkheid gebeurt is het volgende. De frustratie ontstaat vanwege het vastgrijpen (het oog dat de file ziet). Wanneer er geen vastgrijpen is, is er een echt zien. Dat echte zien zorgt voor het begrijpen. En dan gaat het een heel andere richting op.

Want wanneer het oog de file ziet en het geziene niet vastgrijpt, dan is er slechts een file en verder niets. Dan begrijp je dat je vaart moet minderen en op de rem moet. Dan begrijp je ook dat het geen enkele zin heeft je er druk om te maken. Dat daardoor de file niet oplost en je het voor jezelf alleen maar vervelender maakt.

Je fysieke zintuigen, het oog in dit geval, ziet iets. Dit noemen we het 'oogbewustzijn'. Dat oogbewustzijn, die waarneming, bouwt een herinnering op. Zodoende kan je met de geest (precies gezegd 'geestesbewustzijn') die herinneringen zien. De geest kan dus dingen doen met wat het oog gezien heeft.

De geest is heel snel en ook heel sluw zodat hij je om de tuin kan leiden, zodat hij je op sleeptouw kan nemen. Zo maakt hij je gefrustreerd, onrustig als er een file is.

Maar als je aandachtig bent, grijp je niets vast. Dan is er alleen zien. En als er alleen zien is, is er echt begrijpen. Dan begrijp je ook dat jij degene bent die vastgrijpt, dat jij degene bent die zich op sleeptouw laat nemen. Dan begrijp je ook dat jij degene bent die zich wel of niet op sleeptouw laat nemen. Zo werkt dit bij alles.

Daarom is het belangrijk om heel aandachtig te zijn. Dit kan niet van de ene op de andere dag.

Zie de rubriek Waar gaat het om?

Voorbeeld mobieltje

Er zijn mensen die een mobiele telefoon een 'onding' noemen omdat het hen stress, onoplettend etc. oplevert. Maar dat is niet begrijpen wat er aan de hand is. Het is het niet bespiegelen, niet beschouwen, oftewel geen aandacht schenken aan wat je nou precies doet. En wanneer er gaan aandacht is, kan je niet zien wat er is. Als je niet ziet wat er is, kan je dat ook niet begrijpen. Zintuiglijke verlangens leiden je van de realiteit weg dat begoocheling (moha) in de hand werkt. Zo eenvoudig is het.

Zelf besluit je alsmaar bezig te zijn met je mobieltje. Zelf reageer je op onzinnige informatie waardoor er een reactie terugkomt en je daar weer op reageert. Zelf ga je er nutteloze, onzinnige dingen mee doen. Dit heet 'een verkeerde concentratie' (miccha samadhi) omdat de interesse op een verkeerd object is gericht.

Door een verkeerde concentratie ontwikkelt de geest zich in de verkeerde richting. Een mobile telefoon of een computer kunnen heel nuttige dingen zijn. Maar niet als je die dingen onverstandig gebruikt. Hetzelfde geldt voor een TV, een computer etc. Een onverstandige houding is het steeds maar najagen van zintuiglijke plezieren (kama) waardoor je jezelf aan banden legt (kama guna). Als dat niet in het spel is, kunnen deze dingen heel nuttig zijn. Het zijn niet deze dingen die je doen lijden, maar het hechten eraan. Het steeds maar die zintuiglijke plezieren najagen waardoor er langzaam maar zeker een hechten (upadana) ontstaat en je bijna niet meer zonder kunt.

Het draait allemaal om metaal wakker te worden, zodat je 'de dingen kunt zien zoals ze werkelijk zijn'. Maar dat is vooral een kwestie van eerlijk naar jezelf kijken (ujukata).

Zie de rubriek Waar gaat het om?

Extra aanbevelingen