Het zien en begrijpen van oorzaken en gevolgen

Inhoudsopgave

Essentieel bij alle meditatie onderwerpen

De methode in meditatie

Het begrijpen van oorzaken en gevolgen

Extra aanbevelingen

Essentieel bij alle meditatie onderwerpen

In inzicht meditatie zijn er altijd drie belangrijke stadia die elkaar stapsgewijs opvolgen. Het is aandacht schenken > zien > begrijpen. Of je nu mediteert op de ademhaling, op gevoelens, de staat van de geest of wat dan ook, deze aspecten vormen altijd de essentiële fasen in de ontwikkeling van inzicht.

Door aandachtig te zijn kun je een probleem (oftewel lijden (dukkha)) zien. Zonder aandacht is dat niet mogelijk. Aandacht is dus een voorwaarde om het te zien. Maar door het zien alleen is het probleem nog niet volledig opgelost. Het zien is op zijn beurt wel de voorwaarde om het probleem op te lossen. Het is het begrijpen waardoor het probleem volledig wordt opgelost.

Een algemeen voorbeeld. Iemand die aandachtig (serieus) is, dus een open geest heeft, zal de vier Edele Waarheden (cattari ariya sacca) kunnen zien. Dat zien is in het begin nog slechts een zaak van het hoofd (conceptueel). Na oefening ontstaat er pas een echt begrijpen waardoor het lijden volledig wordt opgelost.

D16 — Maha Parinibbana Sutta — Het grote heengaan

De methode in meditatie

Bij elk meditatie onderwerp en ook in de sleur van je dagelijks leven, is het essentieel om aandachtig te zijn. Want zonder aandacht kun je bepaalde dingen niet zien. Wanneer bijvoorbeeld de ademhaling het object van meditatie is, zou je kunnen denken dat er geen gedachten zijn. De vraag is echter of je wel aandachtig genoeg bent om gedachten te kunnen zien. Als het object van meditatie de staat van de geest is, kan je denken dat er geen rusteloosheid is, maar is er wel voldoende aandacht om die rusteloosheid te kunnen zien? Het schenken van te weinig aandacht (vanwege een zwakke concentratie) kan dus begoochelend werken waar je altijd goed rekening mee moet houden.

De belangrijkste prioriteit is daarom altijd om goed aandacht op te wekken en ervoor te waken dat het dan ook alleen daar bij blijft. Je hoeft alleen maar aandachtig te zijn, meer niet. Dan volgt het zien en het begrijpen vanzelf op een heel natuurlijke manier. Wanneer er alleen maar aandacht is, wordt het zien en het begrijpen namelijk door niets anders aangestuurd, beïnvloed oftewel geconditioneerd. De handeling van aandacht moet onafhankelijk (anissito) zijn. Het is de pure aandacht die het werk voor je zal doen. Wees altijd zonder verwachtingen, ben nergens naar op zoek en wees heel geduldig (khanti).

Wanneer bijvoorbeeld de ademhaling het object van meditatie is en je wordt afgeleid door een gedachte, dien je dat te onderkennen oftewel te zien. Een gedachte kan zijn ontstaan vanuit een andere gedachte, uit zorgelijkheid, uit angst, uit een opvatting over iets, uit twijfel etc. Er is dus een keten (of reeks) van dingen (dhamma's) die bestaat uit vele oorzaken en vele gevolgen. Al die dingen hebben meerdere oorzaken en meerdere gevolgen.

Zodra je de afleidende gedachte ziet (een gevolg), is het belangrijk dat je vervolgens ziet wat daaraan vooraf ging (wat de oorzaak was). Als je dat ziet, ga je (even) na wat daarvan weer de oorzaak was. Zo ga je een paar stappen in de keten terug. Hier moet je niet te lang bij stilstaan. Na heel even een terugblik te hebben geworpen, keer je weer terug naar het object van meditatie. Het gaat erom dat je steeds beter oorzaak en gevolg (paticcasamuppada) kunt zien, dat het ene ding een ander ding doet ontstaan en dat al die dingen die opgekomen zijn, ook weer vanwege hun ware aard moeten en zullen verdwijnen. Dit begrijpen is essentieel.

Het begrijpen van oorzaken en gevolgen

Langzaam aan zul je steeds duidelijker de keten van reacties zien en een dieper inzicht krijgen in het feit dat al die reacties elkaar gaande houden doordat je er voeding (ahara) aan geeft.

Het begrip hoe dingen geconditioneerd zijn en dat er steeds een voorwaarde (paccaya) is waardoor dingen ontstaan, wordt duidelijker. Het opkomen (uppada), het vergaan (vaya) en de verandering van de toestand (thitassa aññatattam) van dingen (dhamma's) wordt steeds duidelijker gezien. Dit zijn de kenmerken van alle geconditioneerde dingen (sankhatalakkhanani). Het leidt tot een universeel inzicht. Inzicht in feiten. Inzicht in de wet van oorzakelijk ontstaan oftewel het afhankelijk ontstaan (paticcasamuppada).

Het begrip ontstaat dat alle dingen in een toestand van voortdurende verandering (viparinama) zijn. De drie kenmerken (ti lakkhana) van fenomenen komen bloot te liggen. Met 'bloot 'liggen' bedoel ik dat ze worden gezien zonder iets erbij, zonder bijgedachten, ideeën, herinneringen, gevoelens of welke mentale associaties dan ook. Dit is gewaarzijn (vijañana), een helder bewustzijn (sampajañña) dat nergens door geconditioneerd is en 'de naakte waarheid' kan zien.

Mediteer niet vanuit een vooropgezette geest (sasankharika citta). Als je bijvoorbeeld een verwachting hebt, ben je ergens naar op zoek. Of als je angstig bent en je denkt 'ik neem die en die weg als ik naar de winkel ga, want als ik een andere weg neem kan er goed dit en dat gebeuren'. Dit zijn allemaal vooropgezette ideeën, ideeën die zijn geconditioneerd. Zo houd je conditionering, en dus het geconditioneerde (sankhata) in stand wat niet ons doel is. Het geconditioneerde is lijden (dukkha). Ons doel is het ongeconditioneerde (asankhata), vrede (santi), veiligheid (khemam) oftewel Nibbana.

In inzicht meditatie ben je nergens naar op zoek. Daarom is een geest die niet vooropgezet is (asankharika citta) van essentieel belang omdat zo'n geest heel open is en daarom kan zien en ontdekken zonder beïnvloeding. De geconditioneerde geest zal daar veel moeite mee hebben omdat hij belast is vanwege zijn vergaardrang. Maar als je jezelf oefent om niets in je wereld (intern en extern) vast te grijpen, dan zul je niets 'opbouwen', niets doen 'uitbreiden' of doen 'toenemen' (papañca) en kan het niet anders dan dat je het ongeconditioneerde zult bereiken. Want waar je geen voeding (ahara) aan geeft, zal niet vermeerderen en uiteindelijk geheel afnemen. En je weet het: waar je niet op reageert, daar raak je ook niet in betrokken. Door geen voeding te geven en er niet op te reageren, kun je op den duur werkelijk vrij zijn. Vrij van geconditioneerde staten.

Zo dien je te observeren door slechts aandacht te schenken en niets meer dan dat. Dan zal het intellect op een gegeven moment stilvallen waardoor intuïtieve wijsheid kan stromen. Dit is de manier die leidt tot objectief helder gewaarzijn (vijañana), tot bovenwerelds juist begrip (lokuttara samma ditthi).

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

Extra aanbevelingen