De noodzakelijkheid van de ontwikkeling van begrip

Inhoudsopgave

Aandacht kan verschillende kanten opgaan

Het meest betekenisvolle in het leven

De weg van de gewone mens en de weg van de edele discipel

Extra aanbevelingen

Aandacht kan verschillende kanten opgaan

Begrip is erg belangrijk in het leven, want zonder begrip gaan er veel dingen mis. Wanneer je een giftige slang beetpakt bijvoorbeeld, loop je gevaar als je niet over de juiste kennis beschikt, namelijk dat je hem net achter de kop moet pakken.

Aandacht schenken (avajjana) betekent dat 'de aandacht betrokken is'. Zonder die betrokkenheid kan zuivere visie oftewel juist begrip (samma ditthi), niet worden ontwikkeld. Dan is het niet mogelijk te begrijpen wat er zich voordoet. Aandacht schenken is dus van groot belang. Maar de juiste manier van aandacht schenken gaat niet gepaard met de tussenkomst van Het zelf dat nauw samenwerkt met zijn vriend Mara.

Echter, de aandacht kan naar verschillende objecten uitgaan en een verschillende 'lading' hebben. Zo kan de aandacht ook aangedreven zijn door 'de wil van de zintuigen' zodat er sprake is van zintuiglijk verlangen (kamacchanda). In dat geval is er eveneens aandacht, maar het is een afgeleide aandacht. Aandacht op een verkeerd object (omdat het de zintuiglijkheid voedt, versterkt). Met de juiste aandacht zou je dit herkennen als de afgeleide staat van de geest (vikkhitta citta). Het herkennen (samjañana) en erkennen (abhiññeyya) voor wat het is, is niet mogelijk wanneer Het zelf tussenbeide komt.

Wanneer er toestanden zijn die je niet wilt, ontstaat de neiging om die toestanden weg te duwen. Dit is vanwege verlangen, het verlangen naar een andere toestand, naar iets anders dan wat er op dat moment is. Hier 'kleeft' het bewustzijn aan een mentaal object. Want verlangen wil steeds ergens omheen, niet doorheen. Waar verlangen vooral omheen wil, is de realiteit (sacca), het spel van Mara. Zintuiglijk verlangen (kamacchanda) is de tegenwerker van juist begrip (samma ditthi). Om de realiteit te begrijpen hetgeen nodig is voor bevrijding van lijden (dukkha), is juist begrip nodig.

Het is belangrijk te begrijpen dat omarmen en wegduwen in de kern hetzelfde is. Het verschil wordt alleen gemaakt door het ego dat voorkeur en afkeer (anurodhapativirodha) in zich huisvest waardoor deze tweedeling wordt gecreëerd.

Het meest betekenisvolle in het leven

Om een doel te bereiken is juist begrip (samma ditthi) van essentieel belang. Het is altijd en in alle gevallen van toepassing. In betekenisvolle gevallen én zelfs in gevallen die van weinig betekenis lijken te zijn. Daarom is juist begrip een universeel gegeven. Het leven eist steeds de ontwikkeling van juist begrip. Die urgentie is er steeds.

Wat is het meest betekenisvolle in het leven? Ik zeg dat het meest betekenisvolle in het leven het ontwaken tot de realiteit is. Je kunt ervoor kiezen om te slapen met zintuiglijke verlangens (kamacchanda) die steeds ergens omheen willen. Je kunt er ook voor kiezen om ze op te geven (nekkhamma) en recht op het doel af te gaan, om te ontwaken (bodhi) tot een verheven realiteit (sacca). Iedereen heeft dit potentieel in zich, maar je moet gewillig zijn om te leren. Zintuiglijk verlangen betekent gevaar (adinava). Deze opgeven betekent veiligheid (khemam).

De weg van de gewone mens en de weg van de edele discipel

De weg van de gewone mens (assutava) is het zoeken van vrede in dingen die de zintuigen strelen. Dan weer hier, dan weer daar (S56-011). Maar aan deze zoektocht komt geen einde omdat alle dingen in werkelijkheid onbevredigend (dukkha) zijn. Daarom zijn zintuiglijke verlangens onbevredigbaar. Het is een schijnbare bevrediging (assada).

Een andere manier van de gewone mens om om de realiteit heen te gaan, om toestanden weg te duwen, is het gebruik van geest verdovende medicijnen. Deze intensiveren het wegduwen en dus het zintuiglijk verlangen nog meer. Het betekenisvolle doel waarover ik het had, raakt hierdoor nog verder buiten bereik. Het is daarom gevaarlijk en richt veel schade aan. Nogmaals: verlangen wil steeds ergens omheen, niet doorheen. Zintuiglijk verlangen betekent gevaar (adinava), geen veiligheid (khemam).

Zowel zintuiglijkheid als geest verdovende medicijnen, leiden tot ongetraindheid en versuffen de geest. Wie goed nadenkt (yoniso manasikara) zal begrijpen dat dit niets anders is dan de aandachtigheid op 'non-actief' te zetten waardoor dit niet ontwikkeld kan worden. Hoe kan een versufte geest het juiste werk doen? Dat is niet mogelijk. Zowel zintuiglijkheid als geest verdovende medicijnen tasten daarom de ontwikkeling (bhavana) van de juiste aandacht (avajjana) en daarmee de juiste concentratie (samadhi) in ernstige mate aan. Wat hiermee bereikt wordt is de ontwikkeling van de verkeerde concentratie (miccha samadhi). Dit leidt tot een verkeerd begrip (miccha ditthi) zodat dat betekenisvolle doel waar ik het over had, niet bereikt kan worden.

De weg van een edele discipel (sutava) is een heel andere. Zijn weg is er niet omheen, maar juist er doorheen. Hij kan alles aankijken zonder dat hij iets wegduwt of omarmt. Hij begrijpt precies wat zintuiglijkheid is en hoe hij erdoor in beslag kan worden genomen. Wanneer er verlangens zijn, dan weet hij dit. Hij begrijpt precies hoe de geest werkt. Hij is goed onderwezen. Een wijs mens kent zijn gebied en hij kent ook het gebied van Mara.

Hoe meer aan zintuiglijke verlangens wordt toegegeven, hoe sterker ze worden, hoe meer ruimte Mara krijgt. Dit leidt tot hechten (upadana). Dit betekent dat je dan niet alleen betrokken bent (wat aanvankelijk de functie van aandacht is) maar dat je dan ook door het object in beslaggenomen bent. Dit laatste is het doel van Mara: om je aan banden te leggen (kama guna) zodat je niet vrij kunt zijn. Mara lacht tevreden.

Maar de edele discipel die goed geïnstrueerd is en zich toewijdt in de fundamenten van indachtigheid (satipatthana) die door de grote Leraar, de Prachtige Mens (Acchariya Manussa) onderwezen zijn, die persoon zal alles overwinnen, inclusief Mara en zijn voltallige leger. Hij zal zelfs elke sfeer kennen, van de laagste tot de hoogste^[1]. Hij zal elke wereld kennen, zowel de interne als de externe. Waarom is dat zo? Omdat hij zich nergens in de wereld aan vastgrijpt. Een discipel die goed in de Dhamma gegrondvest is, die vreugde vindt in de Dhamma, beschikt over een diepgaande wijsheid. Mara, jij bent gezien! Waar ben je nu?

Denk hier goed over na (manasikara): 'Bewustzijn heeft de neiging om te kleven (upadana) aan een mentaal object'. De 'neiging' wil niet zeggen dat dit een vaststaand gegeven is. Die neiging ontstaat enkel en alleen doordat het gevoed (ahara) wordt. Door op de juiste manier aandacht te schenken (avajjana), raakt bewustzijn (viññana) de neiging om te kleven kwijt. Dat is zo omdat het dan niet gevoed wordt. De 'pathway' krijgt een andere richting in zijn ontwikkeling.

Uit de Dhammapada:

Extra aanbevelingen

Eindnoten

^[1] Zie Sferen van het universum overeenkomstig de boeddhistische kosmologie.