Verlangen

Inhoudsopgave

Het aangename en het onaangename

Wegduwen en omarmen

Niet er omheen, maar er doorheen

Het aangename en het onaangename

Door een onvoorstelbaar lange periode van tijd hebben we vele indrukken (phassa) opgedaan, indrukken die vele verschillende gevoelens (vedana) hebben doen ontstaan. In die lange periode hebben we veel verdriet, zorgen, wanhoop en pijn gekend. Kortom: we hebben vaak en in verschillende vormen lijden (dukkha) ervaren. De ervaring op zich is erg belangrijk, want het is die eigen ervaring die de mogelijkheid in zich draagt om er wijzer (pañña) door te worden. Dit is niet vanzelfsprekend en dus voor iedereen verschillend. Of je jezelf kunt openstellen voor wat er is, is allesbepalend hiervoor. Misschien vindt je het paradoxaal klinken als ik zeg dat lijden een ware leermeester kan zijn, en toch is dat zo. Want de functie van lijden is om wijzer te worden.

In de wereld draait het vooral om het aangename en het onaangename, om geluk (sukha) en pijn (dukkha). Hierbij worden de hoofdrollen ingevuld door voorkeur en afkeer (anurodhapativirodha). Omdat alle dingen in het bestaan in hun kern lijden zijn, is er lijden, dus ervaren wij dat. De mate waarin is nu even niet relevant, want dat is voor iedereen verschillend. Het gaat nu om het bestaan van lijden en om het ervaren op zich. Bewust of onbewust wordt het bestaan van lijden, in meerdere of mindere mate, ervaren als het onaangename.

Wegduwen en omarmen

Omdat we graag gelukkig willen zijn, wordt het onaangename verafschuwd en verlangen we naar het aangename. Je zou kunnen zeggen dat dit heel logisch is want alle wezens willen graag gelukkig zijn. Maar hoe meer het onaangename verafschuwd wordt, weggeduwd wordt, hoe meer het verlangen naar het aangename versterkt wordt, omarmt wordt. Als dat aangename er dan eindelijk is, zijn we weer terug bij af. Dat is omdat het aangename eveneens de aard van verandering (viparinama) in zich draagt; het blijft niet bij ons, we kunnen het niet hebben of bezitten. Wanneer we hunkeren naar het aangename, is daarmee dan ook de voorwaarde (paccaya) voor lijden gemaakt. Daarom is zowel het aangename als het onaangename allebei in essentie lijden.

De aard (lakkhana) van zowel het onaangename als van het aangename is in wezen dus hetzelfde. Maar het is de persoonlijke ervaring die er een persoonlijke betekenis aan geeft. Het is verlangen (chanda) waardoor er voorkeur en afkeer is. Deze 'persoonlijke bemoeienis' maakt dat de ervaring niet helder, niet zuiver, niet puur is waardoor er geen waar begrip kan zijn.

Niet er omheen, maar er doorheen

Verlangen is een grote hindernis dat ervoor zorgt dat begrip niet goed kan ontwikkelen. Stel dat je in een zaal zit waar een spreker over een bepaalt thema spreekt. Wanneer je luistert met een verlangen zal je niet echt begrijpen wat de spreker zegt. Vanwege je verlangen ben je er niet met je aandacht bij of je verlangen wil iets anders horen. Dan mis je de essentie wat er gezegd wordt.

We hebben onszelf manieren aangeleerd om pijn te vermijden en daarom verlangen we naar het aangename. Maar het zijn knappe listen van de geest om ons te misleiden waardoor het lijden niet afneemt, maar juist toeneemt. Verlangen wil steeds ergens omheen, maar dat is niet de weg naar realiteit.

Wanneer je niets omarmt en niets wegduwt, wanneer er noch voorkeur noch afkeer is, kan de geest openstaan voor alles wat er is. Dan wordt hij verdraagzamer en kan hij accepteren wat er ook op z'n pad komt. Dan kan hij alles dapper aankijken, ongeacht wat het is. Zonder de 'persoonlijke bemoeienis' zal zijn ervaring echt zijn omdat hij dan nergens omheen, maar overal doorheen gaat om er stabieler, wijzer en volwassener uit tevoorschijn te komen. Dit is de manier waarin de 'doordringende visie van fenomenen' oftewel inzicht (vipassana) tot ontwikkeling komt. Dit is de functie van lijden en in die zin is lijden een ware leermeester voor ons.