De weg naar een onvergelijkbare gelukkige toestand

Inhoudsopgave

Inleiding

Iedereen kan verlichting realiseren

Waarom is er mentale instabiliteit?

Door sferen heengaan en ze allemaal verlaten

De ultieme verzaking

Deze wereld en de volgende wereld

Extra aanbevelingen

Inleiding

Wat is die weg naar een onvergelijkbare gelukkige toestand? Op deze pagina maak je kennis met wat dit in grote lijnen inhoudt. Leer dat de wereld waarin je leeft min of meer inherent is aan je mentale toestand. Zelfvertrouwen heeft een zeer belangrijke sleutelrol in de ontwikkeling van inzicht en is dan ook een beslissende factor.

Iedereen kan verlichting realiseren

Misschien denk je dat een stabiele, gelukkige toestand die onvergelijkbaar is met welke toestand dan ook, voor jou niet weggelegd is. Maar dat is niet zo. Alle mensen hebben het potentieel in zich om verlichting te bereiken. De bevrijding (vimutti) van alle lijden (dukkha). Zelfvertrouwen (saddha) heeft hierin een belangrijke sleutelrol. Maar iemand moet wel gewillig zijn om te leren.

Of je nu wel of geen monnik bent, wel of geen non bent, doet er in het geheel niet toe. Iedereen kan die onvergelijkbare gelukkige toestand bereiken. En met die toestand bedoel ik hier zeker niet een of ander euforisch gevoel, energieën etc. waar velen naar op zoek zijn. Dit kan niet een stabiliteit impliceren omdat alle dingen van voorbijgaande aard zijn. Alle geconditioneerde dingen moeten uiteindelijk vergaan. Daarom zijn we in inzicht meditatie niet op zoek naar zoiets. Want wat het ook is, dat is het geconditioneerde (sankhata). Dit betekent niet dat er geen doel is; het doel is het ongeconditioneerde (asankhata).

Waarom is er mentale instabiliteit?

Aan de hand van iemands mentale ontwikkeling (bhavana) wordt een mentale toestand verkregen. Die mentale toestand houdt een zekere 'sfeer van bestaan' in. Binnen de grenzen van die bepaalde sfeer zijn enige 'schommelingen' of 'variaties van toestanden' mogelijk. Precies zoals we goede en wat minder goede dagen kunnen hebben.

'Schommelingen' bestaan vanwege het geconditioneerde. Het doel in het boeddhisme is dan ook niet het geconditioneerde (sankhata), maar het ongeconditioneerde (asankhata) hetgeen gelijk is aan Nibbana dat vrij is van schommelingen, van verandering, van instabiliteit. Het is de stabiliteit van Nibbana die we in de geest moeten ontwikkelen om het ongeconditioneerde te kunnen bereiken.

Wanneer we het Edel Achtvoudige Pad (ariya atthangika magga) correct beoefenen en alle factoren van dat Pad volledig in ons ontwikkelen, zullen we op een keer in de stroom treden (sotapatti). Dan bevinden we ons in de stroom die naar het ongeconditioneerde leidt.

Vanwege de voortdurende tussenkomst van het 'ik' raakt de geest verstoord (iñjita) en wordt hij instabiel (adhuva). Daarom is zelfoverwinning zo essentieel voor een juiste mentale ontwikkeling. In het proces van zelfoverwinning nemen de ideeën van 'ik' (attanuditthimuhacca) af. Dan raken we steeds minder geconditioneerd vanwege dat 'ik' dat zeer dominant kan zijn. Wanneer het afneemt wordt instabiliteit (adhuva) langzaamaan getransformeerd in stabiliteit (dhuva).

Uit de Dhammapada:

Door sferen heengaan en ze allemaal verlaten

Naarmate de ideeën van 'ik' afnemen, gaan we door sferen heen die steeds 'fijner' en 'lichter' worden. Dit noemen we in het boeddhisme jhana's. Echter, zelfs de allerhoogste jhana is nog steeds een geconditioneerde (sankhata) staat. Zolang er een 'ik' is die zich verheugd in zelfs de meest verfijnde en lichte jhana — wat nog steeds het geconditioneerde is — wordt het ongeconditioneerde (asankhata) niet bereikt. Daarom benadrukt de Boeddha dat zelfoverwinning zo belangrijk is om het doel te bereiken. Want het is het 'ik' dat begeerte genereert. Het 'sterven' aan dat 'ik' staat gelijk aan het opgeven (nekkhamma) van alle zelfzucht (lobha).

Begeerte (tanha) en onwetendheid (avijja) gaan altijd samen. Daarom is het opgeven van begeerte een proces dat gepaard gaat met de ontwikkeling van begrip (samma ditthi), van inzicht (vipassana), van wijsheid (pañña). Alleen wanneer in wijsheid wordt gezien dat het hechten aan 'ik' een nadeel is, wordt het 'ik' opgegeven. Dit is een 'sterven' dat een geluk teweegbrengt dat onvergelijkbaar (anuttara) is. Dit is de weg naar een onvergelijkbare gelukkige toestand die we Nibbana noemen.

Uit de Dhammapada:

De ultieme verzaking

Deze rubriek zal voor iemand die niet bekend is met de Leer van de Boeddha, wat moeilijker te begrijpen zijn. Vooral inzake de jhana's. Echter, het belangrijkste principe hieromtrent is hiervóór op deze pagina uitgelegd.

In M106 — Aneñjasappaya Sutta — De weg naar het onverstoorbare stelt Ananda een vraag aan de Boeddha over gelijkmoedigheid (upekkha) en hij vraagt of degene die gelijkmoedigheid verworven heeft, Nibbana bereikt. De Boeddha antwoord hem dat de één Nibbana zou kunnen realiseren en de ander niet. Dat is omdat er in zo'n geval — wanneer iemand verheugd is wanneer hij gelijkmoedigheid verworven heeft — er nog steeds een idee van 'ik' (attanuditthimuhacca) is dat tussenbeide komt. En dat is nog steeds geen uitblussing (nirodha) waardoor Nibbana niet wordt verwerkelijkt. De Boeddha beantwoord de vraag van Ananda als volgt. Onthoud het goed:

We zien dus dat zelfs het verwerven van gelijkmoedigheid, de hoogste factor van verlichting, nog steeds geen garantie is om bevrijding te bereiken.

Alle jhana's zijn toestanden die 'voortgebracht' zijn, het zijn dus 'geconditioneerde toestanden', inclusief gelijkmoedigheid (upekkha). Als je de standaardtekst aandachtig bekijkt, zul je zien dat er steeds iets ontwikkeld wordt en het vervolgens verlaten, opgegeven, achtergelaten moet worden (nekkhamma). Dit is waarom het essentieel is dat we in inzicht meditatie nergens naar op zoek zijn om er ons vervolgens aan vast te klampen. Daarom is jhana ontoereikend voor verlichting.

Zie de standaard canonieke tekst op de pagina Jhana — De meditatieve verdiepingen.

Dit is dan ook waarom de Boeddha steeds de nadruk legt om je nergens aan vast te klampen en onafhankelijk te zijn:

Uit de Dhammapada:

Deze wereld en de volgende wereld

We moeten hier tijdens het leven, goede, voordelige toestanden voor onszelf creëren. Tegelijkertijd moeten we leren om die toestanden niet vast te houden. Afgezien van het feit dat geen enkele toestand blijvend is, kunnen we daarnaast ook niet verder ontwikkelen wanneer we een toestand willen vasthouden. Door gewaar te zijn (vijañana), door de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn (yathabhuta), door de vergankelijkheid (anicca) te zien, kunnen we tijdens het leven hier, leren (passati) om elke toestand los te laten.

Na de dood houdt het bewustzijn (viññana) niet zomaar op te bestaan. Want: 'bewustzijn heeft de neiging te kleven aan een mentaal object'. Er is dan nog steeds een sfeer van bestaan (bhava), een sfeer waar alles net zo vergankelijk is als in de sfeer waarin wij leven hetgeen lijden (dukkha) impliceert.

Er zijn lage en hoge sferen. Ongelukkige en gelukkige sferen, werelden, bestemmingen. Het is 'de manifestatie van onze geest'. Maar wanneer we goed geleerd hebben hoe dingen zijn en het allemaal goed begrepen hebben, zullen we onszelf ook na de dood, na de ontbinding van het lichaam, nergens meer aan vastklampen. Aan geen enkel object, aan geen enkele sfeer. We hoeven niets meer 'te hebben'. Geen enkele sfeer waar we nog bevrediging in zoeken. Noch een hoge noch een lage sfeer. Dit is het doel van afzondering (viveka), van verzaking (nekkhamma).

Uit de Dhammapada:

Extra aanbevelingen