Fasen en manieren van bevrijding

Vimokkha

Inhoudsopgave

A — De acht fasen van bevrijding

Toelichting op A

B — De drie manieren van bevrijding

Toelichting op B

vimokkha

Letterlijk: 'bevrijding'. Het impliceert echter de 'fasen' of 'manieren van bevrijding'.

A — De acht fasen van bevrijding

De acht fasen van bevrijding (attha vimokkha) hebben betrekking op de opeenvolgende verwerving van de meditatieve verdiepingen (jhana) plus de verwerkelijking van Nibbana.

De standaard canonieke tekst die in de suttas voorkomt (bijvoorbeeld in D16.3.33; A08-006, is als volgt:

1. "Terwijl men in de fijnstoffelijke sfeer (rupavacara) verblijft, neemt men vorm (rupa) waar. Dit is de eerste bevrijding."

2. "Terwijl men zijn eigen materie niet gewaar is, neemt men externe materie waar. Dit is de tweede bevrijding."

3. "Door aan het wenselijke (subha) te denken, is men vervuld van vertrouwen. Dit is de derde bevrijding."

4. "Door het volledig te boven komen van het waarnemen van materie (rupa sañña) en door het verdwijnen van zintuiglijke reacties (patigha sañña) en door geen aandacht (avajjana) meer te schenken aan de verscheidenheid aan waarnemingen (ñanatta sañña), met het idee 'ruimte is oneindig', bereikt hij de sfeer van oneindige ruimte (akasanañcayatana) en verblijft (viharati) daarin. Dit is de vierde bevrijding."

5. "Door het volledig te boven komen van de sfeer van oneindige ruimte, met het idee 'oneindig is bewustzijn', bereikt hij de sfeer van oneindig bewustzijn (viññanañcayatana) en verblijft daarin. Dit is de vijfde bevrijding."

6. "Door het volledig te boven komen van de sfeer van oneindig bewustzijn, met het idee 'er is daar niets', bereikt hij de sfeer van niets-heid (akiñcaññayatana) en verblijft daarin. Dit is de zesde bevrijding."

7. "Door het volledig te boven komen van de sfeer van niets-heid, bereikt hij de sfeer van 'noch waarnemen noch niet waarnemen' (n'eva sañña nasaññayatana), en verblijft daarin. Dit is de zevende bevrijding."

8. "Door het volledig te boven komen van de sfeer van waarnemen noch niet waarnemen, bereikt hij de uitdoving (nirodha) van waarneming en gevoel (sañña vedayita nirodha) en verblijft daarin. Dit is de achtste bevrijding."

Toelichting op A

Voor uitleg van fase 1-3 van bevrijding, zie attha abhibhayatana.

Voor uitleg van fase 4-7 van bevrijding, zie jhana.

Voor uitleg van fase 8 van bevrijding (het volledig te boven komen van de sfeer van waarnemen noch niet waarnemen), zie jhana 8 en de rubriek Nibbana op de pagina over Jhana — De meditatieve verdiepingen. Dit is gelijk aan nirodha samapatti.

Met fase 3 van de bevrijding wordt de verwerving van de fijnstoffelijke sfeer (rupavacara) van de meditatieve verdiepingen (jhana) bedoeld door middel van het concentreren van de geest op volkomen zuivere en heldere kleuren als kasina objecten.

Volgens PtsM wordt deze mentale toestand ook voortgebracht door de geest te concentreren op de vier verheven bewustzijnsstaten (brahma vihara) als gevolg waarvan alle wezens volkomen puur en verheerlijkt lijken, en de geest zich dus tot het schone wendt (zie subha).

Zie PtsM 2, Vimokkha katha; Atthasalini 255.

B — De drie manieren van bevrijding

De drie manieren van bevrijdingen zijn:

1. De ongeconditioneerde oftewel de tekenloze bevrijding (animitta vimokkha).
2. De hartstochtloze bevrijding (apanihita vimokkha).
3. De leegte bevrijding (suññata vimokkha).

Toelichting op B

Deze worden ook wel 'de drievoudige poort van bevrijding' genoemd (vimokkha mukha, Vis 21: 66 e.v.) omdat het drie verschillende benaderingen zijn van de paden van heiligheid. Zie visuddhi 6.8. Vergelijk Vis 21: 6 e.v.; Vis 21: 121 e.v.; PtsM 2, Vimokkha katha.

1. "Wie vervuld is van vastberadenheid (adhimokkha), beschouwt alle formaties als vergankelijk (anicca). Zo iemand bereikt de ongeconditioneerde bevrijding."

2. "Iedereen die vervuld is van kalmte en alle formaties als pijnlijk beschouwt (dukkha), zo iemand bereikt de hartstochtloze bevrijding."

3. "Iedereen die vervuld is van wijsheid en alle formaties beschouwt als zonder zelf (anatta), zo iemand bereikt de leegte bevrijding."

Vis 21: 70; PtsM 2: 58

1 en 2 worden genoemd en uitgelegd in M043 onder de bevrijding van de geest (ceto vimutti). 2 en 3 verschijnen in Dhs 344 e.v. en Dhs 353 e.v. in de sectie over bovenwerelds bewustzijn (zie Atthasalini 299 e.v.)