De zintuigsferen

Ayatana

Inhoudsopgave

Algemeen

Extra toelichting

Extra aanbevelingen

ayatana

'Sferen'; 'bases'; 'bronnen'.

Algemeen

Het Pali woord ayatana heeft de volgende betekenissen:

A. 'Sferen'. Dit is een naam voor de vier onstoffelijke meditatieve verdiepingen; zie jhana (5-8).

B. De 12 'bases' of 'bronnen' waarvan de mentale processen afhangen, bestaan uit vijf fysieke zintuigen en bewustzijn; de zes persoonlijke (ajjhattika) bases en de zes objecten, de zogenaamde externe (bahira) bases.

In totaal zijn er twaalf zintuigbases en zij zijn in twee groepen verdeeld — inwendige en uitwendige.

De zes inwendige zintuigbases (adhyatma ayatana) zijn:

1. De basis van het oog oftewel visueel orgaan (cakkhayatana).
2. De basis van het oor oftewel het auditief orgaan (sotayatana).
3. De basis van de neus oftewel het reuk orgaan (ghanayatana).
4. De basis van de tong oftewel het smaak orgaan (jivhayatana).
5. De basis van het lichaam oftewel het tast orgaan (kayayatana).
6. De basis van de geest oftewel bewustzijn (manayatana).

De zes uitwendige zintuigbases (bahir ayatana) zijn:

1. De basis van vorm oftewel een zichtbaar object (rupayatana).
2. De basis van geluid oftewel een hoorbaar object (saddayatana).
3. De basis van reuk oftewel een ruikbaar object (gandhayatana).
4. De basis van smaak oftewel een object dat kan worden geproefd (rasayatana).
5. De basis van een tastbaar object (photthabbayatana).
6. De basis van een mentaal object oftewel een object dat met de geest kan worden waargenomen (dhammayatana).

Extra toelichting

"Met het visuele orgaan (cakkhayatana) wordt het gevoelige deel van het oog (cakkhu), om precies te zijn (cakkhu pasada) bedoeld dat is opgebouwd uit de vier elementen (dhatu) (…) en dat reageert op zintuiglijke prikkels (sa ppatigha) (…)." (Vibh 2). Dezelfde verklaring geldt ook voor de andere vier fysieke organen.

De basis van de geest (manayatana) is een verzamelnaam voor wat voor bewustzijn dan ook, en mag daarom niet worden verward met het geesteselement (mano dhatu; zie ook dhatu B. 16). Voor de functies van bewustzijn, zie viññana kicca.

Het zichtbare object (rupayatana) wordt in Vibh 2 beschreven als "het fenomeen dat is opgebouwd uit de vier fysieke elementen en verschijnt als kleur, etc.'

De basis van een mentaal object (dhammayatana) is identiek aan 'object element' (dhamma dhatu; zie dhatu B.) en dhammarammana (zie arammana). Het kan fysiek of mentaal zijn, verleden, heden of toekomst, echt of denkbeeldig.

De 5 fysieke zintuig organen worden ook wel vermogens (indriya) genoemd, en van deze vermogens wordt gezegd in M043: "Elk van de vijf vermogens heeft een andere sfeer, en geen van hen maakt deel uit van een andere sfeer; (…) zij hebben de geest als hun ondersteuning (…) zijn geconditioneerd door vitaliteit, (…) maar vitaliteit is weer geconditioneerd door temperatuur, precies zoals het licht en de vlam van een brandende lamp wederzijds zijn geconditioneerd."

De 12 bases zijn volledig besproken in Vis 15. In Yam 3 worden de 12 termen aan een logisch onderzoek onderworpen. De 6 persoonlijke bases van de 5e link van het afhankelijk ontstaan (paticcasamuppada 5).

Extra aanbevelingen