Algemene info over waarnemingen

Sañña

'Waarnemen', is een algemene mentale factor (cetasika). De actie van opmerken of begrijpen. Alle wezens worden wijs door waarneming als zij dingen met voldoende helderheid begrijpen.

1. Waarnemen is de 3e van de 5 groepen van het bestaan (pañca upadana kkhandha), en is een van de 7 mentale factoren (cetasika) die onafscheidelijk verbonden is met elke soort van bewustzijn. Het is zesvoudig als in de zin van waarneming van de 5 fysieke zintuigobjecten en de mentale objecten. Het is het gewaarzijn dat de verschillende kenmerken van een object herkent ("iemand ziet de kleur blauw, geel" etc., S22-079). Als in het herhaaldelijk waarnemen van een object deze kenmerken worden herkend, functioneert waarneming als herinnering.

2. Sañña staat soms ook voor bewustzijn in z'n geheel, dat wil zeggen, in n'eva sañña nasaññayatana, de sfeer van 'noch waarnemen noch niet waarnemen'. Verder in asañña satta, 'onbewuste wezens'. In beide gevallen is de verwijzing niet naar 'waarneming' alleen, maar ook naar de andere factoren van bewustzijn. Vergelijk D09.

3. Sañña kan ook naar 'ideeën' verwijzen die objecten van meditatie zijn, dat wil zeggen, in een groep van 7 ideeën van het vergankelijke (anicca sañña), etc. (A07-046), of in de 10 onzuiverheden (asubha sañña), etc. (A10-056), en een andere set van 10 in A10-060, of naar verkeerde noties zoals in nicca sañña, subha sañña (de notie van onvergankelijkheid, schoonheid, etc.)