Worden of jezelf zijn

Inhoudsopgave

Het proces van worden en van zijn

Voorbeelden om jezelf te zijn

Extra aanbevelingen

Het proces van worden en van zijn

'Worden of zijn' kan gezien worden als twee processen die loodrecht op elkaar staan. Ze gaan ten opzichte van elkaar elk een volstrekt verschillende richting op. Kort gezegd kunnen we stellen dat 'worden' de trekkracht van het bestaan is en dat 'zijn' het doorkappen van die trekkracht is.

Als we spreken over 'het bestaan' bedoelen we niet louter 'de wereld', de externe fysieke wereld, maar ook onze interne wereld. Zo is er het oog en beelden, het oor en geluiden etc. Bewustzijn (viññana) maakt dat we kunnen zien, horen etc. Dit zijn allemaal ervaringen, 'persoonlijke ervaringen' welteverstaan. Alles wat we kunnen ervaren zijn fenomenen, verschijnselen, dingen (sankhara). En omdat we ze ervaren via de zintuigen, zijn het banden (kama guna) die ons aan de wereld kunnen binden hetgeen slavernij in de hand werkt. Wist je dat het Pali woord yoga, in boeddhistisch perspectief o.a. ook 'slavernij' en 'banden' betekent?

Bewustzijn heeft de neiging om vast te grijpen vanwege geïntensiveerde verlangens die tot begeerte (tanha) leiden oftewel 'het kleven van de geest aan mentale objecten'. Dit leidt weer tot hechten (upadana). Hechten is 'een geïntensiveerde vorm van begeerte'.

Daarom is bewustzijn tevens een enorme 'vergaarbak'. Om te leren van belangrijke gebeurtenissen in het leven, is het essentieel dat we ervaring opdoen. Maar als we onze ervaringen vasthouden, komt de 'vergaarbak' te vol te zitten en kan de geest (mano) niet optimaal functioneren of gaat hij zelfs verkeerd functioneren met alle gevolgen van dien. Ervaringen zijn er om van te leren, niet om ze als een ballast (upadhi) vast te houden en met je mee te sjouwen.

Omdat bewustzijn de neiging heeft om vast te grijpen, worden ervaringen 'persoonlijke ervaringen'. Daarom zijn mensen wel bewust, maar allemaal op hun eigen persoonlijke manier. Bewustzijn is aanvankelijk dan ook een 'ego trip', de weg van 'ik'. Echter, bewustzijn heeft een functie, namelijk zodat we helder gewaar kunnen zijn. Gewaarzijn (vijañana) betekent 'het object kennen'. Wanneer we iets zien en vervolgens echt begrijpen voor wat het werkelijk is, heeft bewustzijn haar functie vervuld. Dan heeft dat bewustzijn niets meer met het 'persoonlijke' van doen. Dan is er geen sprake van 'zelfbewustzijn' omdat het 'ik' er niet in aanwezig is. Dit is objectief gewaarzijn waarin het 'ik' in feite 'gestorven is'. Dit is de overwinning van Het zelf, van Mara.

De dingen zien zoals je ze wilt zien is iets anders dan de dingen zien zoals ze zijn. Bewustzijn (viññana) is vatbaar voor de dingen zien zoals je ze wilt zien. Gewaarzijn (vijañana) daarentegen, staat volkomen los van 'ik' en legt juist daardoor de dingen bloot zoals ze werkelijk zijn. Dit kan worden gezien als de twee processen die zich in twee heel verschillende richtingen op ontwikkelen.

Bewustzijn kan bezoedeld raken waardoor het niet helder kan zijn. Het moet naar een dusdanige staat ontwikkeld (bhavana) worden zodat we objectief helder gewaar kunnen zijn. Dan wordt ons inzicht in de dingen zien zoals ze werkelijk zijn, breder en dieper. Als we eenmaal wijze mensen zijn, zullen we minder moeilijkheden ondervinden op de weg naar het doel — Nibbana — en uiteindelijk het doel verwerkelijken waar alle lijden (dukkha) is uitgeblust.

Het proces van 'worden', wordt in gang gehouden door het vastgrijpen dat gevoed wordt door het 'zelfbewustzijn' en daarom altijd gepaard gaat met onwetendheid (avijja) wat niet 'dom', maar 'een gebrek aan hogere kennis' betekent. 'Worden' kan je zien als 'de trekkracht van het bestaan' wat leidt tot het aan banden komen liggen (kama guna), tot eeuwige slavernij (yoga). Omdat alles in het bestaan geconditioneerd (sankhata) is en dus de drie kenmerken (ti lakkhana) in zich draagt, is het bestaan vol lijden (dukkha). Het in het bestaan komen, dat is 'worden', een geleidelijk aan evolueren.

Het proces van 'zijn' daarentegen, is het doorkappen van dat illusionaire zelfbewustzijn. Dit kan je zien als het overwinnen van 'de trekkracht van het bestaan', wat leidt tot het doorkappen van alle banden, tot de overwinning van alle slavernij, tot het ophouden van alle lijden. Nibbana. Het ongeconditioneerde (asankhata). Dit is 'jezelf zijn'.

Vrij zijn van banden die ons tot slavernij aanzetten, betekent dus niet dat we iedereen die ons lief is moeten verlaten. Het zijn niet de dingen en de mensen die ons doen lijden, maar het hechten eraan. Wat je in dit artikel gelezen hebt, wat ermee bedoeld wordt, is de kern van wat de Boeddha tegen Bahiya zei:

Voorbeelden om jezelf te zijn

Zoals we hebben gezien is het geconditioneerde (sankhata) niet wat we dienen na te streven, maar het ongeconditioneerde (asankhata) oftewel Nibbana. Conditionering werkt zowel in de interne wereld als in de externe wereld omdat deze werelden niet los van elkaar staan.

Laten we een paar eenvoudige voorbeelden aanhalen. Wellicht dat je er iets van herkent. Conditionering komt kortgezegd neer op 'een toestand laten zijn die afhankelijk van iets anders zo ontstaan is'.

Door de ontwikkeling van juist begrip (samma ditthi) groeit geloof wat in boeddhistisch perspectief gelijk is aan zelfvertrouwen (saddha). Hoe sterker je zelfvertrouwen, hoe minder afhankelijk je jezelf van iets of anderen maakt. Dit is waar conditionering het begint af te leggen en de weg naar het doel, het ongeconditioneerde, zich opent.

Als mensen over je kletsen, kun je je daar aan storen. Maar als je in je waarnemen niet vastgrijpt, wie kan je dan nog verstoren? Wat kan jou het schelen wat mensen van je zeggen! Laat je interesse er niet naar uitgaan. Laat je niet conditioneren.

Als mensen tegen je aankijken omdat je 'anders' bent dan zij, ga je dan niet zo gedragen zoals zij zijn of zoals zij dat willen. Als je jezelf 'op sleeptouw laat nemen' wordt je zoals zij zijn waardoor je niet jezelf kunt zijn. Laat je niet conditioneren.

Gedraag je niet op een manier omdat een ander dat ook zo doet, maar doe wat gedaan moet worden. Wees altijd jezelf.

Wanneer gevoelens in je opkomen, of het aangename of onaangename gevoelens zijn, beschouw dit dan met volle aandacht (avajjana), anders kunnen ze voor heel veel verdriet en lijden zorgen. Bekijk altijd goed de staat van de geest (cittanupassana). Als je in je waarnemen niet vastgrijpt, laat je jezelf er niet door op sleeptouw nemen. Dan is er geen conditionering. Dan kun je echt jezelf zijn.

Als er angst in je is, kan dat tot veel leed leiden. Maar als je in je waarnemen niet vastgrijpt, waar moet angst dan nog vandaan komen? Niet met angst, maar zonder angst kun je echt jezelf zijn.

Als je geest onrustig is, beschouw dit dan met volle aandacht (vijañana). Als je er niet op reageert, in je waarnemen niet vastgrijpt, gaat de storm een keer vanzelf liggen en niet toenemen (papañca). Dan kun je echt jezelf zijn. Bekijk altijd goed de staat van de geest (cittanupassana).

Als er haat in je is, beschouw dit dan met volle aandacht (vijañana). Als je er niet op reageert, in je waarnemen niet vastgrijpt, zal haat niet toenemen (papañca). Dan laat je jezelf er niet door conditioneren. Dan kun je echt jezelf zijn.

Als er ideeën, meningen, opvattingen in je zijn, beschouw ze dan met volle aandacht (vijañana). Als je er niet op reageert, in je waarnemen niet vastgrijpt, zullen ze niet toenemen (papañca). Dit opent het pad naar wijsheid (pañña).

Extra aanbevelingen