Technische tabellen
Een overzicht van de 89 soorten van bewustzijn, de 50 mentale formaties en de combinatie van bewustzijn en mentale formaties (of mentale factoren).
Inhoudsopgave
Tabel I — Groep van bewustzijn
Bewustzijn met de daarmee gepaard gaande formaties
Tabel II — Groep van mentale formaties
Tabel III — Combinatie van Tabel I en II
Opmerkingen
Aanduiding van de citta's
De 89 soorten van bewustzijn oftewel typen van bewustzijn (citta's) worden als nummers tussen haakjes aangeduid. Een aanduiding zoals bijvoorbeeld (34-38) duidt op de citta's 34 t/m 38.
Afkortingen op deze pagina
- Voor de afkortingen van de functies van bewustzijn is een aparte lijst, zie de rubriek De 14 functies van bewustzijn.
Tips
- Raadpleeg de toelichting die bij sommige tabellen wordt gegeven.
- Raadpleeg ook de informatie onder de term cetasika in het woordenboek om meer inzicht te krijgen in deze materie.
- Op de smartphone kan je de tabel naar links en rechts vegen. Gebruik anders de schuifbalk onderaan de tabel.
Tabel I — Groep van bewustzijn
Bewustzijn kan, vanuit het karmisch of morele standpunt gezien, geclassificeerd worden in 89 soorten.
Karmisch heilzaam (kusala) |
Karmisch onheilzaam (akusala) |
Karmisch neutraal (avyakata) |
|
---|---|---|---|
Zintuiglijke sfeer (kamavacara) | |||
(1) Vreugdevol; met kennis; onvoorbereid (asankharika citta). (2) Vreugdevol; met kennis; voorbereid (sasankharika citta). (3) Vreugdevol; zonder kennis; onvoorbereid. (4) Vreugdevol; zonder kennis; voorbereid. (5) Neutraal; met kennis; onvoorbereid. (6) Neutraal; met kennis; voorbereid. (7) Neutraal; zonder kennis; onvoorbereid. (8) Neutraal; zonder kennis; voorbereid. (Imp.) |
Geworteld in hebzucht (lobha) (22) Vreugdevol; met verkeerd inzicht; onvoorbereid. Geworteld in haat (dosa) (30) Smart (domanassa); boos; onvoorbereid. Geworteld in begoocheling (moha) (32) Neutraal en sceptisch. |
a) kamma gevolg Gevolg van heilzaam kamma (met begeerde objecten) 1) Zonder wortel-oorzaak (34-38) Oogb.; oorb.; neusb.; tongb.; lichaamsbewustzijn (aangenaam). 2) Met wortel-oorzaak (42-49) = (1-8) (Reg.; W.; O.; D.) Gevolg van onheilzaam kamma (met niet-begeerde objecten) Uitsluitend zonder wortel-oorzaak (50-54) Oogb.; oorb.; neusb.; tongb.; lichaamsbewustzijn (onaangenaam). |
b) onafhankelijke functies 1) Zonder wortel-oorzaak (70) Geesteselement (mano dhatu) via vijfvoudige zintuigpoort (pañca dvaravajjana). (As.) 2) Met wortel-oorzaak (73-80) = (1-8) (Imp.) (72-89) zijn alleen in de Arahat. |
Fijnstoffelijke sfeer (rupavacara) | |||
(9) 1e jhana. (10) 2e jhana. (11) 3e jhana. (12) 4e jhana. (13) 5e jhana. (Imp.) |
(57) (58) (59) (60) (61) (57-61) = (9-13) (W.; O.; D.) |
(81) (82) (83) (84) (85) (81-85) = (9-13) (Imp.) |
|
Onstoffelijke sfeer (arupavacara) | |||
(14) Oneindige ruimte. (15) Oneindig bewustzijn. (16) Niets-heid. (17) Noch waarnemen noch niet-waarnemen. (Imp.) |
(62) (63) (64) (65) (62-65) = (14-17) (W.; O.; D.) |
(86) (87) (88) (89) (86-89) = (14-17) (Imp.) |
|
Bovenwereldse sfeer (lokuttara) | |||
(18) Pad (-moment) van het in de Stroom Treden. (19) Pad (-moment) van Eenmaal Terugkeren. (20) Pad (-moment) van Niet meer Terugkeren. (21) Pad (-moment) van Arahatschap. (Imp.) |
(66) Vrucht (-moment) van het in de Stroom Treden. (67) Vrucht (-moment) van Eenmaal Terugkeren. (68) Vrucht (-moment) van Niet meer Terugkeren. (69) Vrucht (-moment) van Arahatschap. (Imp.) |
||
Totaal 21 soorten | Totaal 12 soorten | Totaal 36 soorten | Totaal 20 soorten |
Toelichting op Tabel I
In Tabel I moeten nog meer links naar diverse aspecten worden gemaakt.
Bewustzijn met de daarmee gepaard gaande formaties
De bedoeling van Tabel I is, om de 89 soorten (of typen/klassen) van bewustzijn die in de Abhidhamma worden genoemd, te classificeren en daarbij aan te geven welke mentale formaties (sankhara's) daarmee gepaard gaan.
Omdat een bepaald soort van gevoel (gevoel behoort tot de groep van sankhara's) samengaat met elke soort van bewustzijn, levert gevoel een belangrijke waarde wanneer we spreken in termen van welk soort van bewustzijn geclassificeerd wordt. Daarom zijn in Tabel I alle 89 soorten van bewustzijn (citta's) geclassificeerd a.d.h.v. het gevoel dat daarmee samengaat. Voor een analyse van gevoel, zie vedana.
Vier klassen van bewustzijn
In het perspectief van de aard, is bewustzijn in vier klassen (of typen) onderverdeeld: 1. heilzaam; 2. onheilzaam; 3. gevolg en 4. functioneel. De citta's van 1 en 2 zijn kamma gevolg producerend. De citta's van 3 ervaren het gevolg van kamma (de voor- en nadelen van heilzaam en onheilzaam bewustzijn). De citta's van 4 zijn puur functioneel. De citta's van 3 en 4 zijn onbepaald. Raadpleeg de links.
Sferen
In Tabel I zijn de sferen geplaatst die voor de rijen eronder naar de sferen verwijzen. Op deze manier kan worden nagegaan welke soorten van bewustzijn met welke sferen corresponderen. Hoe vaker een bepaald type bewustzijn voorkomt, hoe groter de kans is dat wedergeboorte overeenkomstig die sfeer plaatsvindt.
De 14 functies van bewustzijn
De beschrijvingen van de verwijzingen in deze lijst worden bijgewerkt.
De afkortingen die zo zijn opgemaakt zijn de afkortingen voor de 14 functies van bewustzijn. In de tabel(len) en/of tussen andere tekst, is aan elke afkorting van een functie een link aangebracht zodat onderstaande lijst direct kan worden geraadpleegd. Vervolgens kan vanuit onderstaande lijst middels een link meer informatie over de functie worden opgevraagd. Zie ook viññana kicca.
Functie 1: W. = Wedergeboorte koppeling (patisandhi): 41-49; 56-65 = 19 citta's.
Functie 2: O. = Onderbewustzijn (bhavanga): dezelfde 19 citta's als in functie 1.
Functie 3: As. = Aandacht schenken aan het object (avajjana): 70-71 = 2 citta's.
Functie 4-8: Zien; horen; ruiken; proeven; lichamelijke indrukken: 5 voordelig kamma resulterende: 34-38, en 5 nadelig kamma resulterende: 50-54 = 10 citta's.
Functie 9: Ont. = Het ontvangen van zintuiglijke indrukken (sampaticchana): 39 en 55 = 2 citta's.
Functie 10: Ond. = Onderzoek (santirana): 40-41 en 56 = 3 citta's.
Functie 11: Bep. = Bepaling (votthapana): 71 = 1 citta.
Functie 12: Imp. = Impuls (javana): 1-33; 66-69; 72-89 = 55 citta's.
Functie 13: Reg. = Registratie (tadarammana): 40-49 en 56 = 11 citta's.
Functie 14: D. = Dood/Sterven (cuti citta), dezelfde 19 citta's als in functie 1 en 2.
Overige classificaties:
- Geestesobject (dhamma dhatu) (34-38) en (50-54), 10 citta's.
- Geesteselement (mano dhatu), (39); (55); (70), 3 citta's.
- Geestesbewustzijn element (mano viññana dhatu).
- De overige 76 citta's.
Woordgebruik: functie en staat van bewustzijn
In de literatuur in het algemeen worden de functies en toestanden van bewustzijn vaak door elkaar gehaald. De functie en de staat (of de toestand) van een bepaald type bewustzijn zijn echter twee verschillende definities. Zo verwijst patisandhi naar een functie van een type bewustzijn, terwijl patisandhi citta duidelijk naar de staat van een type bewustzijn verwijst. In STI wordt dan ook duidelijk onderscheid gemaakt tussen deze twee aspecten en wordt er een consequente verwijzing aangehouden. Zo wordt met patisandhi naar de functie verwezen; met patisandhi citta wordt naar de staat van het type bewustzijn verwezen. Bij elke beschreven functie in het woordenboek wordt naar de overeenkomstige staat van het desbetreffende bewustzijn verwezen zodat meer informatie makkelijk kan worden ingewonnen.
Tabel II — Groep van mentale formaties
Tot deze groep behoren 50 mentale formaties: 11 algemene psychologische elementen, 25 verheven kwaliteiten, en 14 karmisch onheilzame kwaliteiten.
11 Algemene formaties[1] a) 5 primaire formaties (in elk bewustzijn) Mentale indruk of contact (phassa). b) 6 secundaire formaties (niet in elk bewustzijn) Aanvangende gedachten (vitakka). 25 Verheven formaties a) 19 primaire formaties (in elk heilzaam en het daarmee corresponderende neutrale bewustzijn) Geloof/zelfvertrouwen (saddha). b) 6 secundaire formaties (niet in elk heilzaam bewustzijn) Noot[2] 3 onthoudingen 2 onbegrensde staten: 'Zonder-begoocheling' (amoha = pañña, wijsheid). 14 Onheilzame formaties a) 4 primaire formaties (in elk onheilzaam bewustzijn) Begoocheling (moha). b) 10 secundaire formaties (niet in elk onheilzaam bewustzijn) 4 hatelijke: en verder: |
Tabel III — Combinatie van Tabel I en II
Bewustzijn in combinatie met de kamma-formaties.
Karmisch heilzaam (1) en (2) 11 Algemene + 25 Verheven is 36. Karmisch onheilzaam De hebzuchtige (22) 11 Algemene + 4 Primair onheilzame + Hebzucht + Speculatieve opvattingen is 17. De hatelijke (30) = (22) - Interesse - Hebzucht - Speculatieve opvattingen + de 4 Hatelijke is 18. De begoochelende (32) in 8 Algemene (Interesse, Besluitvaardigheid en Intentie niet meegeteld) + 4 Primaire onheilzame + Twijfel is 13. Karmisch neutraal a) Kamma resulterend (34) t/m (38) en (50) t/m (54) 5 Primair Algemene (Concentratie zwak). b) Karmisch onafhankelijke functies (70) = (39). |
Toelichting op Tabel III
Pali namen worden toegevoegd zodat zonder twijfel en direct duidelijk is welke factoren er precies bedoeld worden. Verder moet de tabel nog helemaal worden nagekeken en worden er eindnoten toegevoegd voor meer uitleg.
Uitleg
Om deze tabel goed te begrijpen is een uitleg wellicht gewenst. Ten eerste is het de bedoeling om aan te geven welke soorten van bewustzijn (tabel I) in welke formaties (of mentale factoren, tabel II) voorkomen. De soorten van bewustzijn worden vet en tussen haakjes aangegeven, bijvoorbeeld (11). Lees voor het isgelijkteken (=) 'is gelijk aan'. Wanneer een minteken (-) wordt weergegeven, moet(en) de formatie('s) die daarop volgen in mindering worden gebracht en bij een plusteken (+) worden opgeteld.
Voorbeeld 1: (1) en (2) in 11 Algemene + 25 Verheven is 36 formaties. Dit betekent dat de soorten bewustzijn nummer 1 en nummer 2 in de 11 algemene formaties voorkomen en ook in de 25 verheven formaties. De twee soorten van bewustzijn (nr. 1 en nr. 2) komen dus voor in 36 formaties (mentale factoren).
Voorbeeld 2: (27) = nr. (23) - Interesse is 18. Soort bewustzijn nr. 27 is gelijk aan nr. 23 maar dan Interesse er afgeteld.
Voorbeeld 3: (39) en (55) en (41) en (56) = vorige 5 + Aanvangende gedachten + Aanhoudende gedachten + Besluitvaardigheid is 8 (Concentratie zwak). De nummers 39, 55, 41 en 56 zijn gelijk aan de vorige 5 formaties (van de vorige regel in de tabel) plus nog 3 formaties. Dit maakt samen 8 formaties waarin deze soorten van bewustzijn voorkomen.
Eindnoten
[1] De morele kwaliteit van deze 11 formaties hangt af van of zij samengaan met een karmisch heilzame, onheilzame, of een neutrale staat van bewustzijn.
[2] De 3 onthoudingen en de 2 onbegrensde staten, zowel als afgunst, gierigheid, zorgelijkheid, verwaandheid, luiheid en traagheid, worden 'niet constant' (aniyata) genoemd, omdat zij alleen bij een bepaalde gelegenheid samengaan met de staat van bewustzijn in kwestie, en dan ook nog één per moment.
RegID | wV3BG3jQ2F5dj08 |
---|---|
Bijgewerkt | 7 november 2021 13:52:40 |
Auteur | Peter van Loosbroek — Ananda |
Locatie | www.sleuteltotinzicht.nl |
Copyright | Zie a.u.b. copyright www.sleuteltotinzicht.nl/glb_copyright.htm |
Overig | Geen |