Technische tabellen

Een overzicht van de 89 soorten van bewustzijn, de 50 mentale formaties en de combinatie van bewustzijn en mentale formaties (of mentale factoren).

Inhoudsopgave

Tabel I — Groep van bewustzijn

Toelichting op Tabel I

Bewustzijn met de daarmee gepaard gaande formaties

Vier klassen van bewustzijn

Sferen

De 14 functies van bewustzijn

Tabel II — Groep van mentale formaties

Tabel III — Combinatie van Tabel I en II

Toelichting op Tabel III

Opmerkingen

Aanduiding van de citta's

De 89 soorten van bewustzijn oftewel typen van bewustzijn (citta's) worden als nummers tussen haakjes aangeduid. Een aanduiding zoals bijvoorbeeld (34-38) duidt op de citta's 34 t/m 38.

Afkortingen op deze pagina

Tips

  • Raadpleeg de toelichting die bij sommige tabellen wordt gegeven.
  • Raadpleeg ook de informatie onder de term cetasika in het woordenboek om meer inzicht te krijgen in deze materie.
  • Op de smartphone kan je de tabel naar links en rechts vegen. Gebruik anders de schuifbalk onderaan de tabel.

Tabel I — Groep van bewustzijn

(viññana kkhandha)

Bewustzijn kan, vanuit het karmisch of morele standpunt gezien, geclassificeerd worden in 89 soorten.

Groep van bewustzijn
Karmisch heilzaam
(kusala)
Karmisch onheilzaam
(akusala)
Karmisch neutraal
(avyakata)
Zintuiglijke sfeer (kamavacara)
(1) Vreugdevol; met kennis; onvoorbereid (asankharika citta).
(2) Vreugdevol; met kennis; voorbereid (sasankharika citta).
(3) Vreugdevol; zonder kennis; onvoorbereid.
(4) Vreugdevol; zonder kennis; voorbereid.
(5) Neutraal; met kennis; onvoorbereid.
(6) Neutraal; met kennis; voorbereid.
(7) Neutraal; zonder kennis; onvoorbereid.
(8) Neutraal; zonder kennis; voorbereid. (Imp.)

Geworteld in hebzucht (lobha)

(22) Vreugdevol; met verkeerd inzicht; onvoorbereid.
(23) Vreugdevol; met verkeerd inzicht; voorbereid.
(24) Vreugdevol; zonder verkeerd inzicht; onvoorbereid.
(25) Vreugdevol; zonder verkeerd inzicht; voorbereid.
(26) Neutraal; met verkeerd inzicht; onvoorbereid.
(27) Neutraal; met verkeerd inzicht; voorbereid.
(28) Neutraal; zonder verkeerd inzicht; onvoorbereid.
(29) Neutraal; zonder verkeerd inzicht; voorbereid.

Geworteld in haat (dosa)

(30) Smart (domanassa); boos; onvoorbereid.
(31) Smart; boos; voorbereid.

Geworteld in begoocheling (moha)

(32) Neutraal en sceptisch.
(33) Neutraal en rusteloos. (Imp.)

a) kamma gevolg
(vipaka)

Gevolg van heilzaam kamma (met begeerde objecten)

1) Zonder wortel-oorzaak

(34-38) Oogb.; oorb.; neusb.; tongb.; lichaamsbewustzijn (aangenaam).
(39) Geesteselement (mano dhatu). (Ont.)
(40) Vreugdevol; geestesbewustzijn element (mano viññana dhatu). (Ond.; Reg.)
(41) Neutraal; geestesbewustzijn element (mano viññana dhatu). (Ond.; Reg.; W.; O.; D.)

2) Met wortel-oorzaak

(42-49) = (1-8) (Reg.; W.; O.; D.)

Gevolg van onheilzaam kamma (met niet-begeerde objecten)

Uitsluitend zonder wortel-oorzaak

(50-54) Oogb.; oorb.; neusb.; tongb.; lichaamsbewustzijn (onaangenaam).
(55) Geesteselement (mano dhatu). (Ont.)
(56) Geestesbewustzijn element (mano viññana dhatu). (Ond.; Reg.; W.; O.; D.)

b) onafhankelijke functies
(kiriya)

1) Zonder wortel-oorzaak

(70) Geesteselement (mano dhatu) via vijfvoudige zintuigpoort (pañca dvaravajjana). (As.)
(71) Neutraal; geestesbewustzijn element (mano viññana dhatu). Via vijfvoudige zintuigpoort (pañca dvaravajjana). (Bep.) Via geestespoort (mano dvaravajjana). (As.; Ond.)
(72) Vreugdevol; geestesbewustzijn element (mano viññana dhatu). (Imp.)

2) Met wortel-oorzaak

(73-80) = (1-8) (Imp.)

(72-89) zijn alleen in de Arahat.

Fijnstoffelijke sfeer (rupavacara)
(9) 1e jhana.
(10) 2e jhana.
(11) 3e jhana.
(12) 4e jhana.
(13) 5e jhana. (Imp.)
  (57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(57-61) = (9-13)
(W.; O.; D.)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(81-85) = (9-13)
(Imp.)
Onstoffelijke sfeer (arupavacara)
(14) Oneindige ruimte.
(15) Oneindig bewustzijn.
(16) Niets-heid.
(17) Noch waarnemen noch niet-waarnemen. (Imp.)
  (62)
(63)
(64)
(65)
(62-65) = (14-17)
(W.; O.; D.)
(86)
(87)
(88)
(89)
(86-89) = (14-17)
(Imp.)
Bovenwereldse sfeer (lokuttara)
(18) Pad (-moment) van het in de Stroom Treden.
(19) Pad (-moment) van Eenmaal Terugkeren.
(20) Pad (-moment) van Niet meer Terugkeren.
(21) Pad (-moment) van Arahatschap. (Imp.)
  (66) Vrucht (-moment) van het in de Stroom Treden.
(67) Vrucht (-moment) van Eenmaal Terugkeren.
(68) Vrucht (-moment) van Niet meer Terugkeren.
(69) Vrucht (-moment) van Arahatschap. (Imp.)
 
Totaal 21 soorten Totaal 12 soorten Totaal 36 soorten Totaal 20 soorten

Toelichting op Tabel I

In Tabel I moeten nog meer links naar diverse aspecten worden gemaakt.

Bewustzijn met de daarmee gepaard gaande formaties

De bedoeling van Tabel I is, om de 89 soorten (of typen/klassen) van bewustzijn die in de Abhidhamma worden genoemd, te classificeren en daarbij aan te geven welke mentale formaties (sankhara's) daarmee gepaard gaan.

Omdat een bepaald soort van gevoel (gevoel behoort tot de groep van sankhara's) samengaat met elke soort van bewustzijn, levert gevoel een belangrijke waarde wanneer we spreken in termen van welk soort van bewustzijn geclassificeerd wordt. Daarom zijn in Tabel I alle 89 soorten van bewustzijn (citta's) geclassificeerd a.d.h.v. het gevoel dat daarmee samengaat. Voor een analyse van gevoel, zie vedana.

Vier klassen van bewustzijn

In het perspectief van de aard, is bewustzijn in vier klassen (of typen) onderverdeeld: 1. heilzaam; 2. onheilzaam; 3. gevolg en 4. functioneel. De citta's van 1 en 2 zijn kamma gevolg producerend. De citta's van 3 ervaren het gevolg van kamma (de voor- en nadelen van heilzaam en onheilzaam bewustzijn). De citta's van 4 zijn puur functioneel. De citta's van 3 en 4 zijn onbepaald. Raadpleeg de links.

Sferen

In Tabel I zijn de sferen geplaatst die voor de rijen eronder naar de sferen verwijzen. Op deze manier kan worden nagegaan welke soorten van bewustzijn met welke sferen corresponderen. Hoe vaker een bepaald type bewustzijn voorkomt, hoe groter de kans is dat wedergeboorte overeenkomstig die sfeer plaatsvindt.

De 14 functies van bewustzijn

De beschrijvingen van de verwijzingen in deze lijst worden bijgewerkt.

De afkortingen die zo zijn opgemaakt zijn de afkortingen voor de 14 functies van bewustzijn. In de tabel(len) en/of tussen andere tekst, is aan elke afkorting van een functie een link aangebracht zodat onderstaande lijst direct kan worden geraadpleegd. Vervolgens kan vanuit onderstaande lijst middels een link meer informatie over de functie worden opgevraagd. Zie ook viññana kicca.

Functie 1: W. = Wedergeboorte koppeling (patisandhi): 41-49; 56-65 = 19 citta's.

Functie 2: O. = Onderbewustzijn (bhavanga): dezelfde 19 citta's als in functie 1.

Functie 3: As. = Aandacht schenken aan het object (avajjana): 70-71 = 2 citta's.

Functie 4-8: Zien; horen; ruiken; proeven; lichamelijke indrukken: 5 voordelig kamma resulterende: 34-38, en 5 nadelig kamma resulterende: 50-54 = 10 citta's.

Functie 9: Ont. = Het ontvangen van zintuiglijke indrukken (sampaticchana): 39 en 55 = 2 citta's.

Functie 10: Ond. = Onderzoek (santirana): 40-41 en 56 = 3 citta's.

Functie 11: Bep. = Bepaling (votthapana): 71 = 1 citta.

Functie 12: Imp. = Impuls (javana): 1-33; 66-69; 72-89 = 55 citta's.

Functie 13: Reg. = Registratie (tadarammana): 40-49 en 56 = 11 citta's.

Functie 14: D. = Dood/Sterven (cuti citta), dezelfde 19 citta's als in functie 1 en 2.

Overige classificaties:

Woordgebruik: functie en staat van bewustzijn

In de literatuur in het algemeen worden de functies en toestanden van bewustzijn vaak door elkaar gehaald. De functie en de staat (of de toestand) van een bepaald type bewustzijn zijn echter twee verschillende definities. Zo verwijst patisandhi naar een functie van een type bewustzijn, terwijl patisandhi citta duidelijk naar de staat van een type bewustzijn verwijst. In STI wordt dan ook duidelijk onderscheid gemaakt tussen deze twee aspecten en wordt er een consequente verwijzing aangehouden. Zo wordt met patisandhi naar de functie verwezen; met patisandhi citta wordt naar de staat van het type bewustzijn verwezen. Bij elke beschreven functie in het woordenboek wordt naar de overeenkomstige staat van het desbetreffende bewustzijn verwezen zodat meer informatie makkelijk kan worden ingewonnen.

Tabel II — Groep van mentale formaties

(sankhara kkhandha)

Tot deze groep behoren 50 mentale formaties: 11 algemene psychologische elementen, 25 verheven kwaliteiten, en 14 karmisch onheilzame kwaliteiten.

Groep van mentale formaties

11 Algemene formaties[1]

a) 5 primaire formaties (in elk bewustzijn)

Mentale indruk of contact (phassa).
Wil (cetana).
Vitaliteit (jivita).
Concentratie (samadhi).
Alertheid (manasikara).

b) 6 secundaire formaties (niet in elk bewustzijn)

Aanvangende gedachten (vitakka).
Aanhoudende gedachten (vicara).
Besluitvaardigheid (adhimokkha).
Energie (viriya).
Vreugdevolle interesse (piti).
Intentie (chanda).

25 Verheven formaties

a) 19 primaire formaties (in elk heilzaam en het daarmee corresponderende neutrale bewustzijn)

Geloof/zelfvertrouwen (saddha).
Indachtigheid (sati).
Morele schaamte (hiri).
Moreel ontzag (ottappa).
Gelijkmoedigheid (tatra majjhattata).
'Zonder-hebzucht' (alobha).
'Zonder-haat' (adosa).
Kalmte van de mentale groep (kaya passaddhi).
Kalmte van de geest (citta passaddhi).
Vlotheid van de mentale groep (kaya lahuta).
Vlotheid van de geest (citta lahuta).
Flexibiliteit van de mentale groep (kaya muduta).
Flexibiliteit van de geest (citta muduta).
Aanpassingsvermogen van de mentale groep (kaya kammaññatta).
Aanpassingsvermogen van de geest (citta kammaññatta).
Vaardigheid van de mentale groep (kaya paguññata).
Vaardigheid van de geest (citta paguññata).
Oprechtheid van de mentale groep (kaya ujukata).
Oprechtheid van de geest (citta ujukata).

b) 6 secundaire formaties (niet in elk heilzaam bewustzijn)

Noot[2]

3 onthoudingen
Onthouding van de 3 verkeerde lichamelijke handelingen.
Onthouding van de 4 verkeerde vormen van spreken.
Onthouding van de verkeerde wijze van levensonderhoud.

2 onbegrensde staten:
Mededogen (karuna).
Meelevende vreugde (mudita).

'Zonder-begoocheling' (amoha = pañña, wijsheid).

14 Onheilzame formaties

a) 4 primaire formaties (in elk onheilzaam bewustzijn)

Begoocheling (moha).
Gebrek aan morele schaamte (ahirika).
Gebrek aan moreel ontzag (anottappa).
Rusteloosheid (uddhacca).

b) 10 secundaire formaties (niet in elk onheilzaam bewustzijn)

4 hatelijke:
Haat (dosa).
Afgunst (issa).
Gierigheid (macchariya).
Zorgelijkheid (kukkucca).

en verder:
Hebzucht (lobha).
Speculatieve opvattingen (ditthi).
Eigendunk (mana).
Luiheid (thina).
Traagheid (middha).
Twijfel (vicikiccha).

Tabel III — Combinatie van Tabel I en II

Bewustzijn in combinatie met de kamma-formaties.

Combinatie van Tabel I en II

Karmisch heilzaam

(1) en (2) 11 Algemene + 25 Verheven is 36.
(3) en (4) bovengenoemde 36 - Wijsheid is 35.
(5) en (6) bovengenoemde 36 - Interesse is 35.
(7) en (8) bovengenoemde 36 - Interesse - Wijsheid is 34.
(9) bovengenoemde 36 - 3 Onthoudingen is 33.
(10) de vorige 33 - Aanvangende gedachten is 32.
(11) de vorige 32 - Aanhoudende gedachten is 31.
(12) de vorige 31 - Interesse is 30.
(13) de vorige 30 - 2 Onbegrensde staten is 28.
(14) t/m (17) de vorige 28 formaties.
(18) t/m (21) = (9) t/m (13) maar - 2 Verheven staten + 3 Onthoudingen.

Karmisch onheilzaam

De hebzuchtige

(22) 11 Algemene + 4 Primair onheilzame + Hebzucht + Speculatieve opvattingen is 17.
(23) = (22) + Luiheid (niet constant) en Traagheid (niet constant) is 19.
(24) = (22) - Speculatieve opvattingen + Verwaandheid (niet constant) is 17.
(25) = (23) - Speculatieve opvattingen + Verwaandheid (niet constant) is 19.
(26) = (22) - Interesse is 16.
(27) = (23) - Interesse is 18.
(28) = (24) - Interesse is 16.
(29) = (25) - Interesse is 18.

De hatelijke

(30) = (22) - Interesse - Hebzucht - Speculatieve opvattingen + de 4 Hatelijke is 18.
(31) = vorige + Luiheid (niet constant) + Traagheid (niet constant) is 20.

De begoochelende

(32) in 8 Algemene (Interesse, Besluitvaardigheid en Intentie niet meegeteld) + 4 Primaire onheilzame + Twijfel is 13.
(33) = vorige, maar Besluitvaardigheid in de plaats van Twijfel is 13.

Karmisch neutraal

a) Kamma resulterend

(34) t/m (38) en (50) t/m (54) 5 Primair Algemene (Concentratie zwak).
(39) en (55) en (41) en (56) = vorige 5 + Aanvangende gedachten + Aanhoudende gedachten + Besluitvaardigheid is 8 (Concentratie zwak).
(40) in 9 Algemene (Energie en Intentie niet meegeteld; Concentratie zwak).
(42) t/m (49) = (1) t/m (8), maar - 2 Onbegrensde staten - 3 Onthoudingen.
(57) t/m (69) = (9) t/m (21).

b) Karmisch onafhankelijke functies

(70) = (39).
(71) in 9 Algemene (Interesse en Intentie niet meegeteld) is 9 (Concentratie zwak).
(72) in 10 Algemene (Intentie niet meegeteld) is 10.
(73) t/m (80) = (1) t/m (8) - 3 Onthoudingen.
(81) t/m (89) = (9) t/m (17).

Toelichting op Tabel III

Pali namen worden toegevoegd zodat zonder twijfel en direct duidelijk is welke factoren er precies bedoeld worden. Verder moet de tabel nog helemaal worden nagekeken en worden er eindnoten toegevoegd voor meer uitleg.

Uitleg

Om deze tabel goed te begrijpen is een uitleg wellicht gewenst. Ten eerste is het de bedoeling om aan te geven welke soorten van bewustzijn (tabel I) in welke formaties (of mentale factoren, tabel II) voorkomen. De soorten van bewustzijn worden vet en tussen haakjes aangegeven, bijvoorbeeld (11). Lees voor het isgelijkteken (=) 'is gelijk aan'. Wanneer een minteken (-) wordt weergegeven, moet(en) de formatie('s) die daarop volgen in mindering worden gebracht en bij een plusteken (+) worden opgeteld.

Voorbeeld 1: (1) en (2) in 11 Algemene + 25 Verheven is 36 formaties. Dit betekent dat de soorten bewustzijn nummer 1 en nummer 2 in de 11 algemene formaties voorkomen en ook in de 25 verheven formaties. De twee soorten van bewustzijn (nr. 1 en nr. 2) komen dus voor in 36 formaties (mentale factoren).

Voorbeeld 2: (27) = nr. (23) - Interesse is 18. Soort bewustzijn nr. 27 is gelijk aan nr. 23 maar dan Interesse er afgeteld.

Voorbeeld 3: (39) en (55) en (41) en (56) = vorige 5 + Aanvangende gedachten + Aanhoudende gedachten + Besluitvaardigheid is 8 (Concentratie zwak). De nummers 39, 55, 41 en 56 zijn gelijk aan de vorige 5 formaties (van de vorige regel in de tabel) plus nog 3 formaties. Dit maakt samen 8 formaties waarin deze soorten van bewustzijn voorkomen.

Eindnoten

[1] De morele kwaliteit van deze 11 formaties hangt af van of zij samengaan met een karmisch heilzame, onheilzame, of een neutrale staat van bewustzijn.

[2] De 3 onthoudingen en de 2 onbegrensde staten, zowel als afgunst, gierigheid, zorgelijkheid, verwaandheid, luiheid en traagheid, worden 'niet constant' (aniyata) genoemd, omdat zij alleen bij een bepaalde gelegenheid samengaan met de staat van bewustzijn in kwestie, en dan ook nog één per moment.

Document info
RegID wV3BG3jQ2F5dj08
Bijgewerkt 7 november 2021 13:52:40
Auteur Peter van Loosbroek — Ananda
Locatie www.sleuteltotinzicht.nl
Copyright Zie a.u.b. copyright www.sleuteltotinzicht.nl/glb_copyright.htm
Overig Geen