De weg van niet-dwang

Inhoudsopgave

De methode om een doel te bereiken

De balans van inspanning

Extra aanbevelingen

De methode om een doel te bereiken

Om een doel te bereiken is er een zekere balans, een innerlijke harmonie nodig die we in onszelf moeten leren ontdekken (passe).

Wat het doel is, is in beginsel om het even. Want het gaat in eerste instantie om de manier, de methode, de weg waarop we naar een doel gaan of een doel willen bereiken. Het ontdekken van een methode die gebaseerd is op een ongekunsteld en ondwangmatig handelen is cruciaal omdat dit het hele leven doordringt. Daarnaast is het de meest natuurlijke manier.

Wanneer we de perfecte methode ontdekt hebben, zullen we er beetje bij beetje meer vaardigheid (citta paguññata) in krijgen waardoor we het steeds vaker zullen toepassen. Dat toepassen gebeurt niet middels de bijkomstigheid van de ideeën van 'ik', maar juist vanwege de afwezigheid ervan (attanuditthimuhacca). Ondwangmatige, vloeiende handelingen kunnen dan spontaan plaatsvinden omdat de geest niet geblokkeerd wordt door vooropgezette ideeën (sasankharika citta), maar vrij is van vooropgezette ideeën. Dit is de niet vooropgezette geest (asankharika citta). In een niet vooropgezette geest is de stroom van intuïtief inzicht vrijgemaakt waardoor zowel het lichaam als de geest vrij en spontaan kunnen functioneren. Dit is een vaardigheid waarover het 'ik' niet beschikt omdat het 'ik' gekunsteld is, niet echt is. Waarom is het 'ik' niet echt? Omdat het niet de staat van volle wasdom (gotrabhu) heeft bereikt, het ultieme doel — Nibbana. Dit staat de natuurlijke stroom van intuïtief inzicht en daarom ondwangmatigheid in de weg.

Jezelf allerlei dingen opleggen is ook een vorm van dwangmatig handelen, van dwangmatigheid. Dingen die je van jezelf moet doen of juist niet mag doen tot het vastklampen aan bepaalde ideeën aan toe. Ook dit is allemaal het werk van 'ik' en het legt je aan banden, bind je aan slavernij. Wist je dat het Pali woord hiervoor yoga is? Het kan zowel op het fysieke als op het mentale vlak z'n invloed hebben. Bekijk daarom altijd goed de staat van de geest (cittanupassana).

Nibbana is vrij van 'ik', vrij van begeerte en dus vrij van dwangmatigheid. Naarmate de geest tot volle wasdom komt, zul je steeds beter en vaker ondwangmatig kunnen handelen en functioneren, zowel fysiek als mentaal. Dat is omdat de geest in die staat nergens door gehinderd wordt en waarlijk vrij is (vimutti). Vrij van elke vorm van slavernij.

Oosterse krijgskunst is, mits goed onderwezen, een zeer goede manier om dit ondwangmatig handelen te trainen. Het Japanse woord budo betekent namelijk 'zelfoverwinning'.

De balans van inspanning

Zoals ik zei is er dus een balans nodig om een doel te bereiken, een balans die we in onszelf moeten ontdekken. Als de wil ontbreekt zullen we ons doel niet bereiken. Maar als we dwangmatig zijn bereiken we ons doel evenmin.

We kunnen onszelf voeden (ahara) door zintuiglijkheid waardoor de geest steeds smoesjes zal verzinnen om om de dingen heen te gaan in plaats van er doorheen. Hierdoor wordt hij lui en inactief zodat hij niet het juiste werk kan doen. De hoofdoorzaak hierin is begeerte (tanha) dat een geïntensiveerde vorm van zintuiglijk verlangen is.

Aan de andere kant kunnen we ook gevoed worden door dwangmatigheid. Het vastklampen, de drang, om een doel te bereiken. Ook nu is de hoofdoorzaak begeerte (tanha) waardoor we het doel voorbij schieten.

In beide gevallen wordt het doel dus niet bereikt, zijn we ervan verwijderd, zijn we er niet één mee. Wat is hier de oorzaak van? Wie de Dhamma goed kent, wie de essentie van wat de Boeddha heeft onderwezen goed begrijpt (samma ditthi), zal begrijpen dat het 'ik' de oorzaak is. En de drijvende kracht achter dit 'ik' is begeerte (tanha). Om een doel te bereiken is het daarom van belang om alle begeerte op te geven waardoor het 'ik' overwonnen wordt (atta jinati). Alleen zo kan een doel worden bereikt. Dit is de enige weg (ekayana), de weg waarin zelfoverwinning centraal staat, de weg die de Leraar van goden en mensen (sattha devamanussanam) onderwezen heeft.

Het hoofddoel in het leven is Nibbana. Steeds wanneer het 'ik' tussenbeide komt of dominant is, is er sprake van disharmonie, verdeeldheid, is er geen eenheid, geen vrede (santi). Dan is er 'ik' en de rest, een afscheiding, een tweedeling, een kloof. Vanwege de verdeeldheid wordt niet alleen het hoofddoel gemist, maar elk doel. Dit is waarom het 'ik' in elk opzicht de grote verdeeldheidzaaier is. Het is vanwege onbegrip en omdat de methode, de manier van, de weg waarop, daarom gemist wordt. De Boeddha heeft begeerte (tanha) aangewezen als de hoofdoorzaak van alle lijden (dukkha) dat altijd samengaat met onwetendheid (avijja).

De weg van de Boeddha is een natuurlijke en ondwangmatige weg. Het is een weg waarin het 'ik' niet tussenbeide en tot uitdoving (nirodha) komt zodat pure aandacht het echte werk kan doen. Het is een weg die tot innerlijke vrede en harmonie leidt. Ook voor je relatie, je gezin, de mensen en de dieren in de wereld om je heen.

Deze kikker zal de weg van niet-dwang steeds beter gaan zien en begrijpen omdat hij mentaal 'alleen kan zijn'. Wanneer we het 'ik' kunnen laten 'sterven', zullen we de methode gaan begrijpen waarmee we elk doel kunnen bereiken.

Extra aanbevelingen