De vijf hindernissen

Pañca nivarana

Inhoudsopgave

Hindernissen die de mentale ontwikkeling blokkeren

Zintuiglijke verlangens

Kwade wil

Luiheid en traagheid van geest

Rusteloosheid en zorgelijkheid

Twijfel

pañca nivarana

'Vijf hindernissen'; 'vijf bezoedelingen'.

Hindernissen die de mentale ontwikkeling blokkeren

Er zijn vijf hindernissen (pañca nivarana) die de mentale ontwikkeling ernstig blokkeren. Wanneer deze hindernissen aanwezig zijn, kunnen wij geen 'nabijheid-concentratie' of 'toegang-concentratie' (upacara samadhi) en 'verworven concentratie' (appana samadhi) verwerven, en zullen we onbekwaam zijn de waarheid te ontdekken omdat deze hindernissen de deur naar ware vrijheid sluiten.

Deze vijf hindernissen zijn:

1. Zintuiglijk verlangen (kamacchanda).
2. Kwade wil (vyapada).
3. Luiheid en traagheid (thina middha).
4. Rusteloosheid en bezorgdheid (uddhacca kukkucca).
5. Sceptische twijfel (vicikiccha).

De vijf hindernissen hebben vijf tegenhangers. Zie Jhananga — Jhana-factoren die de vijf hindernissen opruimen.

De vijf hindernissen is slechts een korte lijst die door de Boeddha oorspronkelijk werd gebruikt. Echter, alle onheilzame staten van de geest die niet specifiek in deze lijst voorkomen, worden toch door een of meerdere van de vijf hindernissen omvat. Het aantal hindernissen is dus hoger. Het aantal onheilzame mentale staten, staat in contrast met alle heilzame mentale staten. Elke mentale onzuiverheid kan worden aangemerkt als een mentale hindernis.

Zintuiglijke verlangens

Leer meer over kamacchanda.

Zintuiglijke verlangens, hartstocht, hunkeren, zijn verschillende uitdrukkingen die allemaal hetzelfde vuur uitdrukken: het vuur van hartstocht, de zintuiglijke hartstochten die steeds op jacht zijn naar bevrediging, dan weer hier, dan weer daar. Zintuiglijke verlangens hebben betrekking op wat de ogen willen zien, de oren willen horen, de neus wil ruiken, de tong wil proeven en de tastzin wil voelen. De hindernis van zintuiglijk verlangen houdt ook de honger naar hartstochten in zoals afgunst, jaloezie, bezitsdrang, trots, arrogantie en verwaandheid hetgeen mentale toestanden zijn.

Zintuiglijke verlangens zijn doordrongen met persoonlijke voorkeuren. Als je kijkt, luistert etc. met verwachtingen, met ideeën en verlangens, dan zul je niet helder kunnen waarnemen en begrijpen wat er zich werkelijk voordoet omdat je jezelf beperkt tot datgene wat je voorkeur heeft. Verlangen met de zintuigen als kanaal is vergelijkbaar met een kom water met kleurstof. Zelfs als je goede ogen hebt zou je weinig zien door dat water. Als het water in beroering zou worden gebracht (vergelijk met hartstochten), zou het weerkaatsend vermogen vervormd worden, net als de geest die beheerst wordt door zintuiglijke prikkeling oftewel indrukken. Bij het beoefenen van meditatie dient men wanneer er als gevolg van zinnelijk gekleurde voorwerpen of vanwege bezoedelingen van de geest sensueel verlangen opkomt, dit onmiddellijk op te merken en te onderkennen: 'Dit is een sensueel verlangen', en het met niets dan aandacht te observeren. Dan denk je na over hoe het verlangen ontstond en hoe het losgelaten kan worden of hoe er een eind aan kan worden gemaakt en hoe voorkomen wordt dat het zich in de toekomst weer voordoet.

Kwade wil

Leer meer over vyapada.

Kwade wil is een andere hindernis waardoor geestelijke groei wordt belemmerd. Kwade wil valt onder de categorie 'haat' want ook een lichte vorm van kwade wil kan uitlopen van lichte vijandigheid tot zuivere haat. Kwade wil is een ernstig obstakel want het is de tegenstelling van goede wil, vriendelijkheid, bescheidenheid, welwillendheid, mededogen etc. Het werkt een kalme en evenwichtige geestestoestand ernstig tegen waardoor geestelijk goed functioneren wordt belemmerd. Daarom blokkeert kwade wil wijsheid om te groeien; het vervormt je visie en verhindert de geest de waarheid in welke situatie dan ook te ontdekken. Kwade wil werkt verdeeldheid in de hand, zowel ten opzichte van je eigen geestestoestand als ten opzichte van anderen.

De Boeddha vergeleek kwade wil met ziek zijn. Net zoals ziekte iemand de vrijheid en het geluk van gezondheid ontzegt, zo ontzegt kwade wil iemand de vrijheid en het geluk van vrede.

Begrip is sterk afhankelijk van de beheersing van je geest die vrij van boosheid en opwinding moet zijn. Het wordt tegengegaan door je te oefenen in liefdevolle vriendelijkheid en mededogen waardoor de geest rustig en buigzaam wordt. Het zijn onmisbare aspecten in de training tot volledige ontwaking.

Kwade wil kan vergeleken worden met een kom water dat tegen de kook aan is. Het oppervlak weerspiegelt niet.

Luiheid en traagheid van geest

Leer meer over thina middha.

Luiheid en traagheid houden verband met starheid van geest, depressie en indolentie. Wanneer de geest star en willoos/inert wordt, is het heel moeilijk helderheid van geest te verkrijgen. Het kan je erg ontmoedigen waardoor je overal tegenop gaat zien. Wie lui van geest is en niet verstandig nadenkt over de essentiële dingen van het leven, zal nooit een juiste kijk op bepaalde zaken krijgen. Iemand die op die manier onnadenkend door het leven gaat, moet geen geluk verwachten. In de metafoor van de kom met water is het oppervlak nu overgroeid met waterplanten.

Luiheid of traagheid van geest, verzwakken de aandacht en het vermogen tot nadenken. Deze geestelijke verdoving of slaperigheid leidt tot dagdromen.

Thina betekent luiheid van geest, dat wil zeggen, de dofheid van het bewustzijn van de geest (geestesbewustzijn, (mano viññana)) bij het aanschouwen van een object. Middha betekent traagheid van de mentale aspecten, dat wil zeggen, de dofheid van de vermogens van de verscheidene mentale factoren zoals contact, gevoel, etc., zodat ze slecht samen functioneren. Luiheid en traagheid zijn al dan niet in verband te brengen met bewustzijn van een hebzuchtige aard.

Deze staat van de geest wordt sankhitta citta genoemd ('de vernauwde geest') d.w.z. gepaard gaand met luiheid en traagheid (thina middha). Dit houdt ook verband met sloomheid, haastigheid, innerlijke spanning vanwege onderdrukking etc.

Deze hindernis wordt geïntensiveerd bij het gebruik van geest verdovende medicijnen en/of drugs! Een versufte geest kan niet het juiste werk doen!!! Niet doen dus.

Rusteloosheid en zorgelijkheid

Leer meer over uddhacca kukkucca.

Rusteloosheid en zorgelijkheid verontrusten de geest en werken de ontwikkeling van kalmte en inzicht tegen. Een rusteloze geest neigt ertoe zich zorgen te maken en deze vicieuze cirkel kan alleen doorbroken worden door de aanwezigheid van de hindernis te onderkennen, deze opmerkzaam te observeren en na te denken over het geringe belang dat het heeft om daarmee door te gaan.

Rusteloosheid en zorgelijkheid nemen bezit van je geest wanneer de gemoedsrust verdwenen is. De remedie is om te leren je niet druk te maken, want het is weggegooide tijd voor wat betreft de geestelijke ontwikkeling (of wat dan ook). Het beste antwoord is, te bedenken hoe je de zaak weer in het reine kunt brengen.

Door je druk te maken over iets, zal je rusteloosheid juist alleen maar uitbreiden. Enerzijds doordat je er zelf voor kiest die weg te begaan. Anderzijds word je onrustiger omdat moeilijke situaties niet oplossen door je druk te maken.

Met het zorgvuldig verwijderen van deze hindernis kun je je aandacht weer richten tot het onderwerp zodat kostbare energie niet onnodig wegvloeit. Succes op welk gebied van het leven dan ook komt nooit door getob, maar door op te letten wat je wel en wat je niet moet doen.

Deze staat van de geest wordt vikkhitta citta genoemd.

Twijfel

Leer meer over vicikiccha.

Twijfel ontstaat meestal bij het ontbreken van kennis of door gebrek aan informatie. Zodra je iets inziet en begrijpt verdwijnt twijfel volledig. In geloofskwesties (zie saddha) is het mogelijk dat een boeddhist twijfel kent ten aanzien van zijn geloofsovertuigingen, van het pad dat de Boeddha onderwezen heeft en het volbrengen ervan, van vroegere levens of ten aanzien van wat dan ook. Maar omdat het een pad is dat universele waarheden omvat die levensvatbaar zijn (het lijden, de oorzaak van lijden, de opheffing van lijden en het pad dat leidt naar de opheffing van lijden), behelst twijfel hier alle dingen in het algemeen.

Het is goed om te beginnen met twijfels of terughoudendheid want die aanvankelijke twijfel werkt als een uitdaging voor een onderzoekende geest. Een dergelijke twijfel is een aanmoediging voor het onderzoeken van de feiten en het speuren naar de achterliggende waarheid. De Boeddha moedigde altijd een diepgaand onderzoek aan; voor een blindelings volgen van zijn pad had hij geen waardering. Wanneer je de werkelijkheid door eigen onderzoek hebt ontwaard, wordt de twijfel volledig weggenomen. Een gezonde scepsis is dus nuttig.

Aan de andere kant impliceert sceptische twijfel een ongegrond vooroordeel dat onderzoek tegenhoudt, een vorm van twijfel die niet wil weten. Als deze toestand sterk aanwezig is, kan men weinig doen totdat de onbestendigheid die het leven eigen is voor de onvermijdelijke veranderingen zorgt en er zich opnieuw een gelegenheid voordoet.