Eigendunk

Mana

mana

'Eigendunk'; 'arrogantie'; 'hooghartigheid'; 'verwaandheid'; 'zelfverheffing'; 'hoogmoedswaan'; 'pronkzuchtig'; 'ijdel'; 'praalziek'; 'het verkeerd beoordelen van dingen en mensen'.

Het ziet geest en lichaam (nama rupa) — een andere uitdrukking voor de vijf aggregaten van het bestaan (pañca upadana kkhandha) — aan voor een 'ik', een 'zelf', en schat dit in als edel of onedel overeenkomstig de kaste (zie kastenstelsel), geloofsovertuiging, familie waartoe iemand behoort etc., of het soort werk dat iemand doet. Het is sterk verbonden met een geloof in persoonlijkheid (sakkaya ditthi) en dus verkeerde visie (ditthi). Het heeft de eigenschap zichzelf te verheffen en anderen als minderwaardig te beschouwen.

Mana is een van de 10 banden die wezens aan het bestaan binden (saññojana). Het verdwijnt alleen volledig met de verwezenlijking van arahatschap oftewel heiligheid (raadpleeg asmi mana). Verder is het een van de neigingen oftewel tendensen (zie anusaya) en bezoedelingen. Zie ook cetasika; Tabel II.

"De gelijkheidswaan (mana), de minderwaardigheidswaan (omana), en de zelfverheffingswaan (atimana): deze drievoudige waan moet overwonnen worden. Want, na deze drievoudige waan te hebben overwonnen, wordt van de monnik gezegd, dat hij door het volledig doorzien van verwaandheid (manabhisamaya), een einde aan lijden heeft gemaakt."

A06-049

"Die asceten en brahmaanse priesters die, vertrouwend op deze vergankelijke, ellendige en veranderende aard van lichamelijkheid, gevoelens, waarnemingen, mentale formaties en bewustzijn, die zich verbeelden: 'ik ben beter', of 'ik ben gelijk', of 'ik ben slechter', beelden zich dit zo in doordat zij de werkelijkheid niet begrijpen."

S22-049

In werkelijkheid is er nergens een 'ik' te vinden. Zie anatta.

De eigendunk op het meest subtiele niveau is de eigendunk 'ik ben' (asmi mana). Het blijft hangen in het mentale continuüm tot het bereiken van arahatschap. Zie ook manabhisamaya.

Mana impliceert o.a. ook minachting (makkha), stijfhoofdigheid (thambha), een dominante houding (palasa) en zijn allemaal bezoedelingen (zie upakkilesa). Makkha thambha wordt aangemerkt als een van Mara's leger.

Mana staat soms ook voor 'begrip', wellicht afgeleid van manasikara.