Wat is het verschil tussen medelijden en mededogen?

Medelijden en mededogen zijn twee aspecten die vaak door elkaar worden gehaald. In de boeddhistische filosofie wordt er een duidelijk onderscheid gemaakt.

Inhoudsopgave

Een gevoel of een morele factor

Gevoelens en zelfbewustzijn

Worden of zijn

De praktijk

Verkeerd begrepen: mededogen

Tip Meer weten over boeddhisme?

Gebruik de pagina Sitemap waar je alle onderdelen per categorie kunt benaderen.

 

Als je een vraag hebt zal ik er natuurlijk altijd voor je zijn. Als een ruimere mate van begeleiding nodig is, of je vindt een extra steuntje in de rug gewoon belangrijk om aan je mentaal welzijn te werken, dan is dat ook mogelijk. Ik kan je op vele vlakken begeleiden. Ook als je niet lekker in je vel zit, laat het me gerust weten.

Ik ondersteun zelfs mensen met klachten waar de westerse wetenschap geen antwoord op weet. Maar deze mensen leiden nu — dankzij de juiste begeleiding en training — een volstrekt ander leven. Dat is omdat de Leer van de Boeddha in combinatie met een goed leraar onvergelijkbaar in de wereld is.

Ik kan je ook begeleiden op het boeddhistisch pad en/of je ondersteunen bij de boeddhistische meditatie. Tot het hoogste doel, Nibbana.

Neem gerust vrijblijvend contact met mij op via het contactformulier, of bel me op +31 (0) 6 218 532 20 of mail naar info@sleuteltotinzicht.nl.

Meer over mij lees je hier.

monniken-01.jpg

Een gevoel of een morele factor

Doorgaans wordt medelijden gelijkgesteld met mededogen (karuna). Toch, als we een nader onderzoek instellen en we hebben meer kennis van de verscheidene mentale factoren (cetasika) en hoe deze samenwerken met verschillende soorten van bewustzijn (viññana), dan zullen we een belangrijk verschil gaan zien tussen deze twee begrippen. Hoewel medelijden zeker het morele aspect van medeleven impliceert, is medelijden een gevoel (vedana) dat lijden in de geest teweegbrengt; het is geen ideale toestand. Mededogen daarentegen is niet een gevoel, maar een morele mentale factor die ontwikkeld is. Mededogen is de wens hebben diegenen te helpen die in lijden of moeilijkheden verkeren. Het is een morele mentale factor die zich ontwikkelt wanneer het besef is ontstaan dat alle wezens onderhevig zijn aan lijden. Om goed het verschil tussen medelijden en mededogen te begrijpen, is het belangrijk te weten hoe gevoelens ontstaan en hoe bewustzijn, dat altijd samengaat met diverse mentale factoren, tot ongewenste situaties kan leiden.

Stel, iemand waarvan je houdt ligt op sterven. Je bewustzijn merkt dit op (doordat je zintuigen ermee in aanraking komen). Afhankelijk van hoe je je bewustzijn getraind hebt, kan het vervolgens twee kanten op gaan: de nadelige of de voordelige kant.

Als je het erg vindt dat een geliefde — in dit voorbeeld — op sterven ligt, is normaal, zolang je dit in wijsheid louter ziet als een ongewenste situatie. Je hoort immers niet onverschillig en gevoelloos te zijn. Daarbij komt dat de dood eenvoudigweg een ongewenste situatie is. Echter, wanneer je geest ongetraind is heb je je zintuigen niet goed onder controle en zullen gevoelens het vuur nog eens flink aanwakkeren. Je zal dan veel sneller dingen vastgrijpen, jezelf in beslag laten nemen, jezelf op sleeptouw laten nemen. We noemen dit 'conditionering'. Je probeert de dood levend te houden, maar dat kan niet. Dingen gaan voorbij. Als je alles alleen maar erg vind, kom je niet tot een verstandig nadenken dat de weg kan vrijmaken tot het ophouden van dat leed dat je jezelf en wellicht ook anderen aandoet.

Maar wanneer je geest getraind is, ben je als een passieve toeschouwer. Zonder zintuiglijke verlangens die dingen willen hebben of wegduwen, zonder een 'ik' die iets doet of zich ergens mee identificeert. Dit is de kern van een meditatief leven. Dan gaat het een heel andere kant op. Want dit biedt de mogelijkheid om dingen te aanschouwen waardoor je uiteindelijk tot een diep begrip van fenomenen komt. Wanneer je ziet dat een geliefd persoon op sterven ligt, en je laat je daardoor conditioneren, dan is het essentieel om een pas op de plaats te maken en bijvoorbeeld te denken: 'Ik ken jou, Mara' (de misleidingen om de ellende in mij te doen toenemen en om me van het juiste pad af te houden). En in plaats van je te laten meeslepen, kan je de situatie met wijsheid zien zoals die werkelijk is: een onaangename situatie, lijden. Deze realiteit kan je herkennen zonder erdoor in beslag te zijn genomen. De dood is een ongewenste situatie die telkens terugkeert, bij elke geboorte weer. Voor elk wezen, groot of klein, knap of lelijk, rijk of arm. Alle wezens zijn hieraan onderhevig. Dit is de realiteit en het is belangrijk hiertoe te ontwaken, te erkennen. Erkenning leidt tot realiteit, tot een oplossing. Door dit begrip ontstaat geen medelijden, maar mededogen. Zowel medelijden als mededogen zijn verbonden met bewustzijn. In medelijden 'lijd je mee' wat het resultaat is van een ongetrainde geest en onwetendheid. Mededogen daarentegen, kan alleen door wijsheid ontwikkeld worden, niet door onwetendheid. In mededogen loop je niet zinloos te jammeren, maar doe je dingen die heilzaam zijn.

In het leven is het vaak een kwestie van of we ons wel of niet op sleeptouw laten nemen. De keuze is aan jou.

Gevoelens en zelfbewustzijn

Afhankelijk van je voorkeur en afkeer, ontstaan er aangename of onaangename gevoelens wanneer je een zintuigobject waarneemt (een beeld, een geluid, etc.). Waarnemen zonder bewustzijn is niet mogelijk. Het gevoel dat ontstaat (dat waargenomen wordt) is dus verbonden met bewustzijn. Het ontstane gevoel heeft daarom een persoonlijke tint.

Ten eerste dient men te begrijpen dat bewustzijn de weg van het ego volgt. We zijn allemaal bewust, maar wel allemaal op een verschillende manier doordat we bijvoorbeeld persoonlijke opvattingen over dingen hebben. Hoe slechter men de geest onder controle heeft, hoe meer het ego dingen zal kleuren. Bewustzijn is de weg van het ego, van 'ik'.

De functie van bewustzijn is om dingen te herkennen. Maar wanneer bewustzijn 'ik gericht' is, is er een sterk zelfbewustzijn. Daarmee is er tegelijkertijd ook een sterke verdraaiing (vipallasa) van de realiteit. Is het bewustzijn zuiver, dus vrij van ideeën, vrij van eerder opgedane ervaringen etc. etc., dan kan het functioneren zoals het hoort. Dit is wat we in het boeddhisme 'gewaarzijn' (vijañana) noemen. Gewaarzijn heeft niets te maken met persoonlijkheid maar met 'de dingen zien zoals ze zijn'. Het allerhoogste niveau van gewaarzijn is het bewustzijn van een arahat. Gezien deze staat voor de meeste mensen nog niet van toepassing is, dienen we terdege rekening te houden met het feit dat de geest over vele trucs beschikt en dat lang niet alles in de zuiverste vorm ervaren wordt.

Wanneer er een sterk zelfbewustzijn is, functioneert het bewustzijn slechter waardoor in diverse toestanden snel allerlei gevoelens teweeg gebracht worden. Gevoelens kleuren je inzicht. Dit soort bewustzijn (zelfbewustzijn) creëert een wereld, het brengt een toestand teweeg. Het is belangrijk te beseffen dat dit zelfbewustzijn steeds voor moeilijkheden zorgt omdat dit bewustzijn een blokkade vormt voor de ontwikkeling van morele mentale factoren, zoals begrip, oprechtheid, aanpassingsvermogen, gelijkmoedigheid, vaardigheid etc.

Worden of zijn

Is het moeilijk om het leed dat je waarneemt in de wereld, erg te vinden? Is het moeilijk om het leed voor jezelf en anderen te doen vermeerderen? Als je je geest niet onder controle hebt, dan zal het leed vanzelf toenemen. Want een ongecontroleerde geest heeft de neiging zich met dingen te identificeren en zich vast te grijpen aan wat hij waarneemt. Hierdoor wordt een proces op gang gezet waardoor je niet jezelf kunt zijn: dit noem ik het proces van worden. Het is de basis waardoor medelijden ontstaat, een toestand waarin je niet vrij bent van wat er is, een toestand waarin je lijdt, een toestand die teweeggebracht is door een ongetrainde geest.

Aan de andere kant is het veel moeilijker om juist vrij te zijn van het leed in de wereld. Veel moeilijker is het om die morele mentale factoren te ontwikkelen die de basis vormen voor het verminderen van het leed. Naarmate we beter kunnen loslaten in ons waarnemen, wordt bijvoorbeeld de morele mentale factor gelijkmoedigheid ontwikkeld. Hierdoor kunnen we vrij zijn van elke situatie zonder onverschillig te zijn.

Naarmate er verscheidene morele mentale factoren ontwikkeld zijn zoals wijsheid en verzaking, zal er geen medelijden ontstaan omdat wijsheid geen lijden teweegbrengt en verzaking ervoor zorgt dat je vrij bent van de dingen in en om je heen. In wijsheid oftewel begrip, zie je de dingen zoals ze zijn. Dan is er de morele mentale factor mededogen omdat er het begrip is dat alle wezen onderhevig zijn aan geboorte, ziekte, ouderdom en dood. Maar mededogen schommelt niet op en neer zoals de gevoelens van medelijden die a.d.h.v. het bewustzijn opkomen en vergaan en zoveel leed veroorzaken. Mededogen is een morele factor van de geest die, nadat het ontwikkeld is, altijd aanwezig is. Het is niet een toestand die is voortgebracht (geconditioneerd) maar een staat van de geest die ontwikkeld is met als basis een zuiver en goed functionerend bewustzijn. Een bewustzijn dat vrij is, dat zich niet conformeert aan dingen, een bewustzijn dat zich niet door iets laat leiden.

Met een perfect functionerend bewustzijn gaan mentale factoren samen zoals begrip, verzaking en gelijkmoedigheid. Dergelijke morele factoren zijn de kenmerken van een wezen dat tot volle wasdom is gekomen omdat zij niet de weg van worden impliceren, maar van zijn.

De praktijk

Wanneer je je geest niet onder controle hebt zul je jezelf sneller vastgrijpen aan hetgeen je ziet, hoort, etc. Zie je iemand die ziek is, gewond is of op sterven ligt, dan zul je jezelf daar sneller mee identificeren oftewel vereenzelvigen. Je 'wordt dan die persoon'. Vooral als het iemand is die je goed kent of iemand waarvan je houdt. Maar waar je op reageert, daar raak je in betrokken. Je kunt daardoor zoveel gaan lijden dat je gemakkelijk in een toestand kunt komen dat je zover afzwakt dat je niet meer goed kunt functioneren. De staat van onze geest is dus erg bepalend of we bekwaam zijn om datgene te doen wat nodig is. Laat je jezelf door de wereld op sleeptouw nemen waardoor je in een machteloze positie komt of kies je ervoor om jezelf te zijn? Je helpt er niemand mee door alles erg te vinden of door jezelf veel leed aan te doen omdat je jezelf niet in de hand hebt. Integendeel, je maakt het er voor jezelf en anderen alleen maar erger door. Het zou veel beter zijn om de juiste actie te ondernemen zoals het liefdevol verzorgen van een zieke, een gewonde of degene die op sterven ligt te troosten door wijze en krachtige woorden. Om te kunnen doen wat gedaan moet worden, is het een eerste vereiste om goed voor jezelf te zorgen. Jezelf het leed van anderen aantrekken behoort niet tot het juiste onderhoud op het mentale en fysieke gebied!

De Boeddha stond altijd klaar om daar te helpen waar hulp nodig was. Er was één wens waarvan zijn geest continu doordrongen was, namelijk dat alle wezens gelukkig en vrij van lijden zullen zijn. In vele gevallen kunnen ook wij niet veel meer doen dan dat. Dit kan onbeduidend lijken, maar in werkelijkheid heeft het een helend effect op jezelf en op anderen.

Het mededogen van de Boeddha was onvoorwaardelijk en onpartijdig, het betrof elk wezen, zelfs de mensen die hem probeerden te vermoorden. Mensen waarbij het ego dominant is, beschikken niet over deze verheven staat van de geest. Zij kunnen wel medelijden voelen, maar zoals gezegd is dat verbonden met een persoonlijk bewustzijn, een truc van Mara om zo nog meer leed te veroorzaken.

Verkeerd begrepen: mededogen

Het Pali woord karuna betekent mededogen, maar wordt naar het Engels vaak vertaald in pity hetgeen voor 'medelijden' staat. Een betere vertaling van karuna naar het Engels is compassion. Maar ook in het Nederlands wordt karuna verkeerd vertaald als 'medelijden'. Om het boeddhisme goed te begrijpen is de taal die we spreken niet van belang, maar de essentie van de Dhamma des te meer.

Karuna is een morele mentale factor. In het perspectief van de Dhamma kan de Pali betekenis van karuna daarom niet 'medelijden' zijn; medelijden draagt niet bij tot het verminderen van het verdriet of lijden van anderen en/of van jezelf. Wel draagt 'mee lijden' bij tot het vermeerderen van het verdriet en lijden van jezelf en/of van anderen. Voor wat dat betreft heeft medelijden dus niks positiefs. Medelijden is een mentale toestand die is geconditioneerd middels waarnemingen.

Mededogen daarentegen, is niet geconditioneerd, maar ontwikkeld. Het is een morele mentale factor die zich ontwikkelt wanneer het besef is ontstaan dat alle wezens onderhevig zijn aan lijden. Je wenst het geluk voor alle wezens, zonder uitzondering. Het is mededogen dat de aanzet geeft om goed voor jezelf en voor anderen te zijn. Het draagt bij aan een betere en vreedzamere wereld. In tegenstelling tot medelijden, veroorzaakt mededogen geen verdriet en lijden, maar geluk. In alle opzichten.

Zie ook

Document info
RegID vwdXUgBt3KheFic
Bijgewerkt 1 augustus 2021 10:43:25
Auteur Peter van Loosbroek — Ananda
Locatie www.sleuteltotinzicht.nl
Copyright Zie a.u.b. copyright www.sleuteltotinzicht.nl/glb_copyright.htm
Overig Geen