Begoocheling

Moha

moha

'Begoocheling'; 'ontkenning'; 'gebrek aan begrip; 'illusie'; 'stompzinnigheid'.

Het wordt ook onwetendheid (avijja) genoemd, 'niet-weten' (aññana) en 'niet-begrijpen' (adassana).

Het is een van de drie wortels (mula). Het is een van die mentale factoren die onafscheidelijk verbonden zijn met immoreel bewustzijn (akusala sadharana cetasika). Zie cetasika; Tabel II.

Begoocheling duidt in de boeddhistische gedachtegang vooral op 'ontkennen wat er is'. Wanneer niet erkend wordt, niet onderzocht wordt, niet gezien wil worden wat er is, dan is dat een basis voor onwetendheid. Erg belangrijk is het te weten, dat de erkenning (abhiññeyya) en het onderzoek naar wat er is of wat er gebeurt, bij jezelf moet beginnen teneinde de gehele wereld oftewel het bestaan te kennen. In de satipatthana methode komt bijvoorbeeld duidelijk naar voren, hoe de Boeddha instructies geeft om de lichamelijke of materiële groep te onderzoeken en vervolgens de mentale groepen, met onszelf als object van onderzoek.

Het is daarom van groot belang dat we 'het subject tot het object van meditatie maken'. Met andere woorden: dat we onszelf kritisch bespiegelen. Dit is waardoor subjectiviteit afneemt en objectiviteit oftewel gewaarzijn (vijañana) toeneemt.

In de oosterse krijgskunsten — wanneer deze op de juiste wijze worden onderwezen — zal de leraar zijn leerlingen steeds erop wijzen goed naar zichzelf te kijken, omdat zij anders hun technieken niet kunnen perfectioneren. Het Japanse woord 'budo' betekent niet zomaar 'zelfoverwinning'. Om verkeerde dingen in jezelf te kunnen overwinnen, moet het 'ik' ten aanzien van alles kunnen 'sterven'.

Uit de Dhammapada:

Het kan heel eenvoudig uitgelegd worden in het licht van de alledaagse gang van ons leven, op eenvoudige niveaus. Wanneer we bijvoorbeeld tijdens onze werkzaamheden niet onze handelingen kritisch bekijken, zullen we onze fouten — of dat het ook beter of makkelijker kan — niet kunnen inzien. Dan blijven we steeds dezelfde fouten maken en creëren we geen basis waardoor we verbeteringen kunnen aanbrengen. Hetzelfde geldt voor de mentale kant. Wanneer we niet kritisch onze eigen gedachten en ideeën beschouwen, zullen we niet in staat zijn verkeerde gedachten en ideeën te vervangen voor de betere, al is het maar een makkelijkere of betere manier van werken te ontdekken. En ook wanneer we onze eigen spraak niet kritisch onder de loep houden, zullen we niet kunnen ontdekken of daar foute aspecten in spelen en kunnen we onze manier van spreken nooit naar een hoger moreel niveau tillen, zelfs niet tot een wat tactvollere manier van spreken.

Het is dus een kwestie van zelfbespiegeling, eerlijk (ujukata) naar jezelf kijken bij alles wat je doet, denkt en zegt. Het willen erkennen (abhiññeyya) en herkennen (samjañana) is van essentieel belang. Zonder dat, kunnen de meest eenvoudige dingen niet gezien en begrepen worden hetgeen een belemmering en nadeel vormt in allerlei opzichten. Een probleem kan alleen worden opgelost wanneer het wordt gezien. Zo eenvoudig is het. Sterker nog, het lost zich vaak vanzelf op, op het moment dat het wordt gezien. Hiervoor is aandacht (avajjana) van groot belang.

Hoewel de satipatthana training alle essentiële onderwerpen omvat om begoocheling te transformeren in wijsheid, vormen zeker ook de alledaagse activiteiten belangrijke zaken die gezien kunnen worden als training om wijsheid te cultiveren. En die mogelijke training doet zich dagelijks voor, elk uur, elke minuut, elke seconde. Je hoeft er alleen maar gebruik van te willen maken.

Als de Boeddha spreekt over begoocheling, dan staat dat in verband met onwetendheid in dit opzicht, omdat ontkenning onwetendheid staande houdt. Vandaar, dat als wij spreken over het fundament — de basis van onwetendheid — dat we spreken over begoocheling moha en daarom is het ook een 'wortel' (mula). Moha staat dus ook voor onwetendheid, maar vormt er vooral de basis voor.

In andere opzichten spreken we vaker van 'onwetendheid' (avijja). Uiteraard is de 'wortel van die onwetendheid', begoocheling (moha).

Moha is een mentale factor die onafscheidelijk verbonden is met elk immoreel bewustzijn; het gaat samen met haat (dosa) en hebzucht (lobha). Zie cetasika; Tabel II.

Iemand kan onwetend zijn, maar dat is nog geen voorwaarde om geen start te kunnen maken in de training in wijsheid. Wanneer iemand ernstig begoocheld is, wordt dat een stuk moeilijker.