Boeddhisme — Het Edel Achtvoudige Pad

Ariya Atthangika Magga

Inhoudsopgave

Start tips

Voorwoord

Belangrijkste toespraken in deze leerstelling

De samenwerkende factoren en groepen van het pad

DE GROEP VAN WIJSHEID

1. Juist begrip

2. Juiste gedachten

DE GROEP VAN MORALITEIT

3. Juiste spraak

Onthouding van liegen

Onthouding van lasterende taal

Onthouding van harde woorden

Onthouding van onzinnig gepraat

4. Juist handelen

Onthouding van doden

Onthouding van nemen wat niet gegeven is

Onthouding van seksueel wangedrag

5. Juiste wijze van levensonderhoud

DE GROEP VAN CONCENTRATIE

6. Juiste inspanning

7. Juiste indachtigheid

8. Juiste concentratie

De ontwikkeling van wijsheid

Start tips

Voorwoord

De Boeddha was niet iemand die uit was op persoonsverheerlijking. Natuurlijk waardeerde hij wanneer mensen respect voor hem toonde, maar waar hij echt om gaf, was dat mensen een einde aan het lijden maken. De beoefening van de Dhamma was voor de Boeddha daarom van het grootste belang. Hij zag liever dat wij Dhammanuvatti's zijn (zij die de Leer beoefenen). In het volgende citaat dat stamt uit de momenten dat hij op sterven lag, benadrukte hij dat.

Stop het diep in je hart zodat je nooit vergeet hoe je deze prachtige mens (Acchariya Manussa) in de hoogste graad respecteert.

D16 — Maha Parinibbana Sutta — Het grote heengaan

Uit de Dhammapada

Belangrijkste toespraken in deze leerstelling

De Boeddha heeft 45 jaar lang gepredikt en daarom zijn er heel veel toespraken opgetekend. Voor deze pagina zijn een aantal toespraken geselecteerd die middels de woorden van de Boeddha zelf een bepaald onderwerp onderbouwen. Bij de beschrijving van de factoren van het Pad kan ook gericht naar een specifieke toespraak zijn verwezen.

Veel meer toespraken zijn beschikbaar via de Sitemap categorie Sutta Pitaka — Toespraken.

De samenwerkende factoren en groepen van het pad

• De verweven factoren van het Achtvoudige Pad
• De verweven groepen van het Achtvoudige Pad

DE GROEP VAN WIJSHEID

1. Juist begrip

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

Recht, zuiver of juist begrip is de ruggengraat van het boeddhisme omdat zonder begrip de overige fases van het Achtvoudige Pad niet ontwikkeld kunnen worden. In de Leer van de Boeddha wordt juist begrip als volgt omschreven:

1. Begrijpen wat lijden is (dukkhe ñana).
2. De oorzaak van lijden begrijpen (dukkhasamudaye ñana).
3. De opheffing van lijden begrijpen (dukkhanirodhe ñana).
4. Het pad begrijpen dat leidt naar de opheffing van lijden (dukkhanirodhagamini patipadaya ñana).

Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Juist begrip (samma ditthi) is een helder begrip van de ware aard van het bestaan dat drie hoofdkenmerken heeft (ti lakkhana):

1. Vergankelijkheid, onbestendigheid of tijdelijkheid (aniccata). Alles stroomt en is in een voortdurend veranderende toestand.
2. Onbevredigend, lijden (dukkha). Er is geen enkel fenomeen waar echte bevrediging in gevonden kan worden, want wát het ook is waar we ons aan vastklampen, uiteindelijk zullen we moeten lijden door het vergankelijke aspect dat in de ware aard van alle dingen verscholen ligt. Dat is de hoofdoorzaak van alle frustraties, conflicten en lijden. Je ergens aan vastklampen is vragen om problemen, wat het ook is.
3. Alles is instabiel, onwezenlijk en zonder enige vaste kern, ego-loos, veranderlijk, zelf-loos (anatta). Er is niets dat op zichzelf kan bestaan. In vele religies wordt gezocht naar of spreekt men over een 'zelf' of een 'ziel' maar de Boeddha onderwijst dat zoiets niet bestaat. Dit betekent echter niet dat er voor een boeddhist geen doel is. Het doel is Nibbana, het ongeconditioneerde, het ongeschapene, het ongewordene. Dat betekent ook niet dat Nibbana niets is, maar het is niet afkomstig van iets, anders zou het niet het ongeconditioneerde zijn.

Als je deze drie kenmerken van het bestaan goed ziet, kunnen de vijf aggregaten die het gehele bestaan omvatten (pañca upadana kkhandha) volledig begrepen worden. Pas dan is het mogelijk de vier Edele Waarheden (cattari ariya sacca) volkomen te doorgronden omdat het licht van inzicht in de drie kenmerken een alles doordringend licht werpt op de essentie van het gehele bestaan en de vier Edele Waarheden hetgeen essentieel is. Het zijn universele waarheden. Voordat je de Edele Waarheden helemaal goed begrijpt, moet je eerst door lagere niveaus van inzicht heen.

Wanneer het eerste stadium van juist begrip (samma ditthi) verworven is, ziet men duidelijk in dat goede handelingen goede gevolgen hebben, en dat slechte handelingen slechte gevolgen hebben. Dit is de wet van kamma zien. Wie dat niet ziet, zal zich niet inspannen om slechte dingen te vermijden en goede dingen te ontwikkelen. Daartegenover zal iemand met een dieper inzicht moeite doen om zoveel mogelijk het goede te doen. De Dhammapada geeft dat ondubbelzinnig weer:

Maar wie voor een groot gedeelte vrij is van begeerte, zintuiglijk verlangen, zal zichzelf aansporen tot een deugdzaam leven. Zo is het eerste licht, de eerste fase van juist begrip, een aanzet voor de praktische training in moreel gedrag, de tweede divisie van het pad. Of je de wet van kamma duidelijk voor je ziet is deels afhankelijk van je visie maar tevens van je ervaringen in deugdzaamheid. Wie geen ervaring in deugdzaamheid heeft, weet ook niet hoe de vruchten smaken. Eigen ervaring is altijd nodig om dingen in hun kern te begrijpen. In de tweede fase, wanneer een radicale aanvang is gemaakt met het cultiveren van het gehele pad, zal juist begrip van een veel dieper niveau zijn dan in de eerste fase, en op het hoogste niveau is er een helder begrip van de vier Edele Waarheden (cattari ariya sacca).

2. Juiste gedachten

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

Juiste gedachten is drievoudig:

1. Gedachten van het verzaken van zelfzucht (nekkhamma sankappa).
2. Gedachten van welwillendheid, goodwill, liefdevolle vriendelijkheid (avyapada sankappa).
3. Gedachten van geweldloosheid, harmonie, mededogen, afwezigheid van wreedheid (avihimsa sankappa).

De tegenstellingen van juiste gedachten zijn:

1. Gedachten van zintuiglijkheid (kama sankappa).
2. Gedachten van kwade wil (vyapada sankappa).
3. Gedachten van gewelddadigheid, kwelzucht (vihimsa sankappa).

Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Kijk ook eens onder vitakka.

Het woord 'sankappa' betekent letterlijk 'gedachten' en daarom wordt juist dit woord dan ook vaker in de boeddhistische literatuur gebruikt dan 'intenties'. Echter, het cultiveren van de juiste gedachten heeft de functie om de juiste intenties te ontwikkelen. Het is misschien niet zo moeilijk jezelf voor te stellen dat, wanneer iemand bezeten is van zelfzuchtige gedachten, hij onvriendelijker en gewelddadiger in het leven staat. Begeerte, zelfzuchtigheid, zinnelijk verlangen, is diep verweven met onwetendheid, een gebrek aan juist begrip omdat de 'voeder' haat is (een gevoel); wanneer je erg boos bent, is er geen echt begrip maar onverstand, je kunt niet goed nadenken. Iemand met een zelfzuchtig karakter, hecht geen waarde aan een moreel leven omdat de prioriteit ligt bij bezit, status, macht, uiterlijkheden, etc. Het vastklampen aan eigen meningen, hetgeen de geest vernauwt tot slechts de eigen wereld, speelt daarin een vooraanstaande rol. Niets ontziend gaat zo'n persoon door dik en door dun om zich in allerlei dingen te bevredigen. Juist spreken, juist handelen en een juiste wijze van levensonderhoud is voor zulke mensen van geen betekenis. Hier ontbreekt liefdevolle vriendelijkheid en een mededogend hart. Voor hebberige mensen is het onmogelijk om ten alle tijden vriendelijk te blijven.

Door zelfzucht gedreven, worden mensen nietsontziende immorele wezens die zich nergens voor schamen of terugdeinzen. Wanneer hebzuchtige mensen iets niet kunnen krijgen of iets verliezen wat ze wilden hebben, worden ze boos, ontsteken ze in razernij. Deze sferen van hebzucht zijn de wortels, de voeders van eindeloze haat. En wanneer de hebzucht diep zit, steekt het meedogenloze daarmee tegelijkertijd de kop op. Op die wijze leveren zelfzuchtige gedachten steeds brandstof voor de overige twee slechte gedachten en vormen zij een bron van lijden voor degene die ze in stand houd.

Tegengesteld aan de verkeerde gedachten, zal iemand die zich oefent in het verzaken van zelfzuchtigheid, niet kwaad worden als hij iets niet kan krijgen. Omdat er tevredenheid is, is er verdraagzaamheid en tolerantie. Deze mens hecht meer waarde aan moraliteit omdat er juist begrip is (eerste factor) omtrent handelingen en gevolgen. Alleen een hart vol mededogen (karuna) voor alle levende wezens kan dat werkelijk zien en begrijpen. Het is een hart dat niet door zelfzucht gefixeerd is op zichzelf waardoor kloven gecreëerd worden; dit hart is er een dat het geheel kan overzien en rekening houdt met anderen en tegelijkertijd ook voor zichzelf kan opkomen. En een mens met zo'n hart heeft niet de intenties om zoveel mogelijk te bezitten, en is niet op jacht naar titels, eer en macht, meningen en opvattingen. Een waarlijk lief mens is vol goedheid en vanwege een diep zittend mededogen kan hij goedheid niet alleen voor zichzelf houden. Als een bloem opengaat, is dat in de omgeving te ruiken. Daarom is zijn leven gevuld met goedheid en ware universele liefdevolle vriendelijkheid (metta). Deze mens buit niemand uit want hij zuigt niet, maar straalt van lieflijkheid en maakt de ruwste harten onder wezens zacht. Zijn innige constante wens is 'dat alle wezens gelukkig en vrij van lijden mogen zijn!'

Zo zien we dat iemand met de juiste gedachten heel andere intenties heeft, dan iemand met onzuivere gedachten, en dat is nu precies de bedoeling van het cultiveren van juiste gedachten. Juiste gedachten, juiste intenties. Het begrijpen wat de functie van juiste gedachten is, zorgt niet alleen voor een besef waarvoor je dit alles doet, maar maakt de training tevens zo zinvol en onvermijdelijk zegenrijk.

In M019 — Dvedhavitakka Sutta — De twee soorten gedachten heeft de Boeddha in detail uitgelegd hoe hij vóór zijn verlichting die tweevoudige gedachten ervoer. Gedachten van zintuiglijkheid (kama sankappa), kwade wil (vyapada sankappa) en kwelzucht (vihimsa sankappa) plaatste hij in één categorie, terwijl hij gedachten van verzaking (nekkhamma sankappa), welwillendheid/liefdevolle vriendelijkheid (avyapada sankappa/metta en mededogen (karuna) in een andere categorie plaatste. Wanneer gedachten van zintuiglijkheid, kwade wil, en kwelzucht in hem opwelden, wist hij dat hij daar zichzelf en anderen mee pijnigde; dat zij intuïtieve wijsheid zouden blokkeren; pijn veroorzaakten, en niet naar Nibbana leiden. Zo bespiegelde hij zijn gedachten en bleef doorgaan om zichzelf van dergelijke gedachten te bevrijden. Wanneer gedachten van verzaking, liefdevolle vriendelijkheid, en mededogen in hem opwelden, wist hij dat hij daar noch zichzelf, noch anderen mee pijnigde; dat zij intuïtieve wijsheid zouden ontwikkelen; geen pijn veroorzaakten bij zichzelf en anderen, en naar Nibbana leiden.

Wanneer iemands geest bezeten is van begeerte, boosheid en kwelzucht, is het erg moeilijk om inzicht te krijgen in de dingen zoals zij werkelijk zijn (yathabhuta). Toch betekent de verwijdering van deze verderfelijke gedachten die over de geest heersen niet, dat je op een geforceerde manier te werk moet gaan. Het belangrijkst is om te leren dergelijke gedachten scherp te observeren; zien hoe ze opkomen, hoe ze verdwijnen, en hoe ze de geest overmannen. Je moet hun aard aandachtig bestuderen. Als iemand constant de geest toestaat verderfelijke gedachten toe te laten en niet probeert hen onder controle te krijgen, zullen ze in kracht toenemen zodat zij over de geest gaan heersen. Maar als iemand werkelijk bereid is om slechte gedachten te verwijderen, zal hij proberen om goede gedachten gestaag te ontwikkelen die de slechte gedachten tegengaan. Zo wordt de geest gezuiverd en kalm gemaakt. Op deze manier zal intuïtieve wijsheid stromen, want een liefdevolle geest is niet opstandig en gesloten, maar kan alles openlijk verwelkomen zodat hij om kan gaan met alles dat zijn pad kruist.

Het is interessant om hier te zien hoe de verwijdering van de drie hoofdoorzaken van al het kwaad, de wortels (mula), namelijk hebzucht (lobha), haat (dosa), en begoocheling (moha), afhankelijk is van juist begrip en juiste gedachten, de eerste twee factoren van het pad. Begoocheling, hetgeen wel een synoniem is voor onwetendheid (avijja) (maar er wel een klein verschil is), wordt teniet gedaan door juist begrip (eerste factor van het pad). Begeerte en haat worden verwijderd door de juiste gedachten (tweede factor van het pad). Deze eerste twee factoren — juist begrip en juiste gedachten — ondersteunen beide weer de overige factoren van het Pad. De ene factor ontwikkelen zonder de andere factoren te ontwikkelen is niet mogelijk.

Om de hoogste waarheid te kunnen bevatten is het absoluut noodzakelijk dat iemand vrij is van zinnelijk verlangen. We zien dus dat juiste gedachten, juist begrip voortbrengt. Deze zijn onderling afhankelijk van elkaar en brengen ware wijsheid voort (samma pañña). Daarom vormen deze twee factoren de groep van wijsheid (pañña).

DE GROEP VAN MORALITEIT

3. Juiste spraak

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

Juiste spraak is viervoudig:

1. Onthouding van liegen (musavada veramani).
2. Onthouding van lasterende taal (pisunaya veramani).
3. Onthouding van harde woorden (pharusaya veramani).
4. Onthouding van onzinnig gepraat (samphappalapa veramani).

Onthouding van liegen

Onthouding van: 'liegen'; 'onwaarheid vertellen'. Musavada veramani. Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

De bepalende factor achter een leugen is de intentie om te bedriegen. Iemand die oprecht is spreekt altijd de waarheid. Hij wijkt niet voor de waarheid om te winnen in reputatie of voor welk ander belang dan ook voor zichzelf of dat van anderen. Echter, als iemand onwaarheid spreekt, maar niet beter weet dan dat het de waarheid is, is dat geen overtreding omdat de 'intentie' afwezig is. Iemand die de waarheid spreekt lijkt vaak streng, maar er is maar één waarheid, geen tweede. "De Boeddha zei niet de ene dag iets, en de andere dag het tegenovergestelde^[1]." Hij sprak nooit dubbelzinnig of geheimzinnig, maar was als een open boek zonder iets te verbergen, noch draaide hij om dingen heen.

Onthouding van lasterende taal

Onthouding van: 'lasteren'; 'kwaadaardige taal'; 'tweedracht zaaien'. Pisunaya veramani. Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Het Pali woord 'pisunaya', betekent letterlijk: 'beëindiging van vriendschap'. Lasterende taal of het kwaadaardig spreken over anderen, heeft de bedoeling om vijandschap en tweedracht te zaaien. Het motief hierachter is aversie of wrok over het succes van een rivaal, de intentie om iemands goede naam te schaden in beschimpende en leugenachtige zin. Het kan ook in dit licht gezien worden: de wrede bedoeling hebben om iemand pijn te doen of een ziekelijke vreugde hebben wanneer vriendschap tussen bepaalde mensen verbroken wordt. Lasterende taal is één van de meest erge morele overtredingen en leidt tot wedergeboorte in een zeer lage wereld. Het tegenovergestelde van lasterende spraak, is spraak die vriendschap en harmonie bevordert.

Mensen zijn vaak dol op loze praatjes, van het kwaadwillig kleineren van anderen. De kranten in hun roddelkolommen zijn net zo slecht. Mannen en vrouwen met veel tijd geven zich over aan eindeloos geklets, zichzelf amuserend ten koste van anderen. Roddelen is altijd een persoonlijke bekentenis van of kwaadwilligheid of van imbeciliteit. Het is een lage, lichtzinnige en vuile zaak waarin mensen vijanden voor het leven worden gemaakt.

Onthouding van harde woorden

Onthouding van: 'harde woorden'; 'hardvochtige woorden'; 'wrede woorden'. Pharusaya veramani. Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Ruwe, wrede, harde woorden zijn woorden die in boosaardigheid gesproken worden met de intentie om de toehoorder pijn te doen. Zulke spraak kan zich in verschillende manieren aanwenden:

1. Scheldwoorden of grove woorden: een uitbrander geven, beschimpen, of iemand berispen met bittere woorden.
2. Beledigende of honende spraak: iemand pijn doen door hem op een aanvallende toon toe te spreken waardoor zijn waardigheid ernstig aangetast wordt. Iemand smadelijk bejegenen.
3. Sarcastische spraak. Bittere, bijtende spot. Iemand toespreken op een manier die zich ogenschijnlijk voordoet als lofspraak, maar met zulk een toon van lofprijzing dat de onderliggende intentie duidelijk wordt en bij de toehoorder pijn veroorzaakt. Een dubbelzinnige en niet gemeende lofspraak.

De hoofdoorzaak van harde taal is aversie dat opkomt in de vorm van kwade wil. Het tegengif is tolerantie. Het leren tolereren van blaam en ongegronde kritiek van anderen en te sympathiseren met de tekortkomingen van dergelijke individuen, het respecteren van verschillende gedachtegangen en beledigende taal te verdragen zonder wrokgevoelens. Soms is het echter wel eens nodig om mensen wat harder met de waarheid te confronteren, hen wegens noodzakelijke omstandigheden ernstig aan te spreken, maar dat is geen immoreel gedrag zolang de spraak niet met verkeerde intenties gesproken wordt. Het gaat steeds over de intentie achter de handeling. Dat is kamma, en is bepalend of er pijnlijke of vreugdevolle gevolgen uit voort zullen komen.

Onthouding van onzinnig gepraat

Onthouding van: 'onzinnig gepraat'; 'onzinnige woorden'; 'dom geklets'; 'spraak zonder diepgang'; 'beuzelachtig geklets'. Samphappalapa veramani. Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Dom geklets is onnozele of doelloze praat zonder diepgang. Het omvat ook het roddelen over anderen. Zulk gepraat heeft totaal niets van waarde en doet enkel en alleen maar de bezoedelingen (kilesa) in de eigen geest en in die van anderen aanwakkeren. Mensen die babbelziek zijn richten op allerlei fronten veel schade aan. De Boeddha adviseerde dat onnozel gepraat ingedamd moet worden en spraak zoveel mogelijk bepaald moet worden door wat echt belangrijk is.

Toen de Boeddha vernam dat de monniken in het klooster met elkaar in gesprek waren verwikkeld over wie de rijkste en machtigste koning van het land was, zei hij dat een verstandige monnik twee dingen doet voor wat betreft de spraak: over de Dhamma spreken of het edele zwijgen betrachten.

De Boeddha was zeer kritisch over nutteloos gebabbel, schandalen en geruchten, omdat deze de sereniteit en concentratie verstoren. Een wijze of heilige wordt soms aangeduid met het Pali woord muni hetgeen op iemand duidt die zijn mond kan houden. Maar men moet het zwijgen van de muni niet verkeerd begrijpen: "Het blijvend zwijgen verandert een dwaas niet in een wijze", zegt de Boeddha. Waar het vooral om gaat, is dat iemand zijn woorden goed weegt en steeds voor de juiste en heilzame woorden kiest. Zie o.a. Dhp268-269.

De teksten verwijzen in feiten alleen naar het vermijden van onnozele praat met betrekking tot de persoon zelf. Maar toch kan het een waardevolle tip zijn om deze factor van het pad, in het licht van deze tijd een tendens méér mee te geven. Denk eens aan het internet, de radio en de tv waar een continue stroom van vaak nodeloze informatie wordt uitgestoten. De ontwikkeling van communicatie systemen is zonder enige twijfel bijzonder belangrijk, maar het onzinnige gekrakeel dat die ontwikkeling met zich meebrengt, veroorzaakt een erg oppervlakkige geest bij mensen die zich continu met dergelijke onzin inlaten. Al deze ontwikkelingen, deze 'vooruitgang' bedreigen de spirituele sensitiviteit en verdoven ons in de hogere roep naar het contemplatieve leven wanneer hier onverstandig mee omgegaan wordt.

4. Juist handelen

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

Juist handelen betekent hier onthouding van onheilzame daden via het lichaam. De Boeddha bedoelt hier drie componenten van juist handelen:

1. Onthouding van doden (panatipata veramani).
2. Onthouding van nemen wat niet gegeven is (adinnadana veramani).
3. Onthouding van seksueel wangedrag (kamesu micchacara veramani).

Verder is het ook belangrijk dat elke lichamelijke handeling zo goed mogelijk uitgevoerd wordt om de correctheid van de bewegingen van het lichaam (dus het algehele gedrag) te bevorderen. Zuivere, kundige handelingen, is wijsheid in beweging. Wijsheid die zich manifesteert.

Onthouding van doden

Onthouding van: 'doden'. Panatipata veramani. Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Onthouding van doden heeft in het boeddhisme een veel bredere betekenis dan slechts het niet doden van andere mensen. Deze morele regel duidt op de onthouding van doden van elk voelend wezen (pani satta). Een voelend wezen is een levend wezen dat begiftigd is met bewustzijn — menselijke wezens én dieren. De grootte doet er niet toe. Hoewel planten in enige mate sensitiviteit vertonen, hebben zij geen 'volledig' bewustzijn in de zin van dieren en mensen en vallen daarom niet in deze categorie. Het principe van zich onthouden van doden, is gegrondvest in het feit dat elk voelend wezen het leven lief heeft en de dood vreest. Allen zoeken geluk en hebben een afkeer tot pijn.

Onthouding van nemen wat niet gegeven is

Onthouding van: 'nemen wat niet gegevens is'; 'stelen'. Adinnadana veramani. Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Het nemen wat niet gegeven is, betekent: met een diefachtige intentie dingen toe-eigenen die aan anderen toebehoren. Als je een juweel vindt en het toe-eigent, is het nog geen overschrijding vanwege het feit dat het niet gegeven is. Het is wél een overschrijding als het juweel van iemand anders is en je daar van op de hoogte bent. Je kunt dan misschien wel het standpunt omhoog houden dat je niet wist of het van iemand was, maar de wet van kamma houdt geen rekening met je excuses. Als iets voor iemand achtergehouden wordt terwijl hij daar recht op heeft, is ook dat een overschrijding. De teksten geven verschillende manieren weer waarop diefstal begaan wordt. Een paar van de meest gebruikelijke:

1. Stelen. In het geheim goederen van anderen nemen zoals inbreken, zakkenrollen, etc.
2. Roof. Openlijk nemen wat aan anderen toebehoord door geweld of onder dreigementen.
3. Graaien. Het plotseling wegnemen van iemands bezit voordat hij de tijd heeft zich te verweren.
4. Frauduleus. Het in bezit nemen van een ander z'n bezittingen door deze op een valse manier te claimen.
5. Bedrog. Valse gewichten en maten gebruiken om klanten te bedriegen.

Hebzucht is meestal de meest vooraanstaande oorzaak van stelen, maar het kan ook haat zijn met de intentie anderen te kwellen. De positieve tegenhanger van stelen is eerlijkheid, hetgeen respect impliceert voor de bezittingen van anderen. Een andere samenhangende deugd is tevredenheid (appicchata) met de eigen bezittingen. Maar de meest verheven deugd als tegenhanger van stelen, is vrijgevigheid (dana); het weggeven van je eigen bezittingen om anderen te bevoordelen.

Onthouding van seksueel wangedrag

Onthouding van: 'seksueel wangedrag'; 'onwettige seksuele relaties'. Kamesu micchacara veramani. Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Dit behelst ook overige lichamelijke handelingen die betrekking hebben op zintuiglijkheid (kama) waardoor iemand zich misdraagt. De Boeddha legt extra nadruk op seksueel wangedrag.

A10-176

Bovenstaande woorden van de Boeddha verwijzen naar de man, maar latere verhandelingen verwijzen naar beide geslachten. De bedoeling van deze regel vanuit ethisch standpunt gezien, is om echtelijke relaties van verstoringen van buitenaf te beschermen en de betrouwbaarheid in de echtelijke verbindingen te promoten. Vanuit spiritueel standpunt gezien helpt het de neiging van uitdijende seksuele begeerten in te perken. Aldus leidt deze regel een mens dichter tot verzaking waar het de vervolmaking bereikt omtrent de celibataire staat (brahmacariya) die de monnik en de non op zich genomen hebben. Voor lekenvolgelingen houdt de regel in, dat zij zich dienen te onthouden van onwettige seksuele relaties. Een wettige relatie is niet enkel een relatie die de landelijke wet 'wettelijk' maakt, maar behelst ook een relatie tussen mensen die duidelijk partner van elkaar zijn. Het 'boterbriefje' heeft in morele zin geen beduidende betekenis. Uiteraard zijn alle vormen van seksueel misbruik en seksueel geweld en het afdwingen van seksualiteit een ernstige overschrijding. In zo'n geval begaat het slachtoffer geen verkeerde daad, maar de dader omdat deze de wilshandeling activeert, dus de intentie heeft.

Man en vrouw moeten elkaar trouw zijn en aan elkaar toegewijd zijn en tevreden zijn met hun eigen relatie. Het essentiële doel in deze regel is, om seksuele relaties met anderen te voorkomen omdat je er je partner en de partner van een ander veel pijn mee doet. Wanneer volwassen onafhankelijke mensen, die geen partner hebben en in een seksuele relatie betrokken raken met iemand die eveneens geen partner heeft en dat vrijwillig toestaat, dan is er geen inbreuk op deze regel, zolang er geen personen gekwetst worden.

Ingewijde monniken en nonnen, met inbegrip van mannen en vrouwen die de acht of tien regels op zich genomen hebben, worden geacht een celibatair leven in acht te nemen, tenminste gedurende hun beloften. Zij moeten zich niet alleen van seksueel wangedrag onthouden, maar van elke seksuele betrokkenheid.

5. Juiste wijze van levensonderhoud

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

Juiste wijze van levensonderhoud (samma ajiva). Het is een van de koersen van handeling (kamma patha).

Juiste wijze van levensonderhoud heeft betrekking op in een rechtvaardige wijze voorzien van je levensonderhoud. De Boeddha onderwijst voor de lekenvolgeling, dat weelde in bepaalde maatstaven verworven dient te worden.

De Boeddha maakt een duidelijk onderscheid tussen het levensonderhoud van lekenvolgelingen en dat van monniken en nonnen. De benodigdheden voor monniken en nonnen zijn verklaard in Vis I, 61-65.

A04-62; A05-41; A08-54

Zie ook samma jivikata.

De Boeddha verwijst naar vijf specifieke manieren van levensonderhoud die bij anderen pijn veroorzaken en daarom vermeden moeten worden. Door het opgeven van de verkeerde wijze van levensonderhoud, voorziet iemand zich in de juiste wijze van levensonderhoud (miccha ajivam pahaya samma ajivena jivitam kapetti):

1. Geen handel in wapens.
2. Geen handel in slaven en prostitutie.
3. Geen handel in levende wezens voor vleesproductie en slachterij of elke andere handel in wezens.
4. Geen handel in vergif.
5. Geen handel in bedwelmende middelen.

Verder noemt hij nog verscheidene andere manieren waarin op oneerlijke manier weelde verworven wordt die onder een verkeerde wijze van levensonderhoud vallen: bedrog, overreding, insinuatie, waarzeggerij, laster of door woekerprijzen op te leggen. Het spreekt voor zich, dat elke bezigheid of beroep die de morele regels van juist spreken en juist handelen overschrijdt, een foutieve manier is van levensonderhoud. Handel in wapens en bedwelmende middelen bijvoorbeeld, overschrijden dan wel niet deze regels, maar richten ellende aan voor anderen. Vandaar dat deze beroepen de morele code overschrijden.

DE GROEP VAN CONCENTRATIE

6. Juiste inspanning

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

Juiste inspanning bestaat uit vier principes. Met 1 en 2 worden in hoofdzaak (dus niet altijd) de vijf hindernissen (pañca nivarana) bedoeld. Met 3 en 4 worden de zeven factoren van verlichting (satta sambojjhanga) bedoeld.

1. Slechte gedachten en heilloze (akusala) zaken die nog niet opgekomen zijn vermijden (samvara padhana).
2. Het overwinnen van slechte gedachten en heilloze zaken die reeds opgekomen zijn (pahana padhana).
3. Het opwekken en ontwikkelen van heilzame (kusala) zaken en goede gedachten die nog niet opgekomen zijn (bhavana padhana).

   Hoewel de te ontwikkelen heilzame zaken en goede gedachten in verscheidene groepen samengevat kan worden, legt de Boeddha speciaal de nadruk op de zeven factoren van verlichting (satta sambojjhanga).

4. Het in stand houden van heilzame zaken en goede gedachten die reeds opgekomen zijn (anurakkana padhana).

7. Juiste indachtigheid

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

De satipatthana training — de fundamenten van indachtigheid — bestaat uit de volgende 4 hoofdgroepen waarvan de laatste uit 5 groepen bestaat.

• Indachtigheid van het lichaam (kaya nupassana).
• Indachtigheid van gevoelens (vedana nupassana).
• Indachtigheid van de geest (citta nupassana).
• Indachtigheid van mentale objecten (dhamma nupassana).
  • De vijf hindernissen (pañca nivarana).
  • De vijf aggregaten van hechten (pañca upadana kkhandha).
  • De zes innerlijke en de zes uiterlijke zintuigbases (salayatana).
  • De zeven factoren van verlichting (satta sambojjhanga).
  • De vier Edele Waarheden (cattari ariya sacca)

8. Juiste concentratie

D22 — Maha Satipatthana Sutta — De grote toespraak over de vier fundamenten van indachtigheid

In de boeddhistische literatuur wordt voornamelijk gesproken over vier niveaus die de zuiverheid van bewustzijn aanduiden. Deze niveaus heten 'meditatieve verdiepingen' oftewel 'jhana's' en behelzen de fijnstoffelijke sfeer (rupavacara). Ná deze sferen zijn er nog vier jhana's die de onstoffelijke sfeer (arupavacara) behelzen, maar omdat deze zo subtiel zijn, verwijzen de teksten voornamelijk naar de eerste vier jhana's. Hoe subtieler het hechten — hoe subtieler de sfeer waarin men leeft — hoe dichter bij Nibbana, de ongeconditioneerde staat van de geest.

De vier jhana's oftwel meditatieve verdiepingen waar voornamelijk naar verwezen wordt, zijn:

• 1e Meditatieve verdieping (pathamajjhana).
• 2e Meditatieve verdieping (dutiyajjhana).
• 3e Meditatieve verdieping (tatiyajjhana).
• 4e Meditatieve verdieping (catutthajjhana).

In de drievoudige divisie van het Achtvoudige Pad (moraliteit, concentratie en wijsheid), is concentratie een collectieve naam voor de drie laatste factoren van het pad (juiste inspanning, juiste indachtigheid en juiste concentratie).

Juiste concentratie is de laatste factor van het Edel Achtvoudige Pad, hetgeen gebaseerd is op eenheid (of heelheid) van het bewustzijn, en voortgebracht wordt door kalmte meditatie (samatha bhavana) of ontwikkeling van inzicht (vipassana bhavana). Concentratie wordt niet in één keer verkregen maar wordt in opeenvolgende fases ontwikkeld. Door een betere concentratie verwerven we een zuiverder bewustzijn waardoor we minder verdeeld zullen zijn. Langzaam aan ontstaat er eenheid van geest hetgeen neerkomt op 'totaal gewaarzijn'. Dit totale gewaarzijn — dit totaal zien — is de betekenis van eenheid van geest, en dat is de functie van bewustzijn. Zoals gezegd wordt in de Leer voornamelijk gesproken over vier meditatieve verdiepingen (jhana's), die verband houden met de zuiverheid van het bewustzijn. Jhana is niet een toestand van trance of zelfhypnose zoals sommigen het vertalen, want trance en zelfhypnose moet juist vermeden worden omdat er in trance en in zelfhypnose geen helder gewaarzijn kan zijn omtrent de ware aard van dingen.

Concentratie heeft als functie de geest te ordenen, tot eenheid te brengen, en alle fysieke en mentale aspecten te doordringen en te begrijpen. Maar alleen concentratie kan nog geen bevrijding teweeg brengen. Concentratie (samadhi), of 'eenpuntige gerichtheid' heeft een 'voorbereidende functie', namelijk om de geest tot eenheid te brengen. Wanneer die eenheid van geest verworven is, is er geen spraken meer van 'iemand die zich concentreert'; concentratie heeft dan zijn functie gedaan.

In het hoofdstuk De ontwikkeling van wijsheid zullen we een nabeschouwing houden van hoe wijsheid wordt ontwikkeld en waarom het Achtvoudige Pad onfeilbaar is en trefzeker naar het doel — Nibbana — leidt.

De ontwikkeling van wijsheid

In het hoofdstuk De ontwikkeling van wijsheid van de sectie Inzicht meditatie, is het verloop van de ontwikkeling van wijsheid uitgelegd. Want ook al markeert de 8e factor de laatste factor van het Pad, betekent niet dat de ontwikkeling van inzicht daar stopt.

Eindnoten

^[1] Advejjhavacana Buddha. "Hoe kan er, nadat ik het definitief verklaard heb, een alternatief zijn?"

^[2] Het tijdelijk opgeven van begeerte (abhijjha) en smart (domanassa) op het moment van meditatie. Strikt gesproken betekent dit dat je er bij het verwerven van de jhana's (meditatieve verdiepingen), d.m.v. concentratie tijdelijk vrij van bent. Bij het bereiken van arahatschap zijn deze hoedanigheden totaal uitgeroeid.

^[3] Voor meer uitleg, raadpleeg jhana.

^[4] Voor toelichting, zie Viveka — Boeddhisme — Onthechting volgens de Niddesa.

^[5] In de 3e jhana heeft gelijkmoedigheid betrekking op een gelijkmoedig gevoel (upekkha vedana): '(...) en hij ervaart in eigen persoon die zegen (...)', oftewel 'gevoel'. De gelijkmoedigheid in gevoel is een essentiële basis voor helder begrip (sampajañña) omdat iemand zich dan niet meer laat leiden door gevoel. Gevoelens kleuren de visie namelijk erg in. Echter, ook een gelijkmoedig gevoel verandert (waardoor lijden ontstaat) en moet daarom dus ook worden losgelaten. Pas in de 4e jhana is de upekkha van de hoogste esthetische kwaliteit aanwezig.